Przegląd lingwistyczny

Język litewski jest językiem fleksyjnym. Posiada:

• dwa rodzaje gramatyczne rzeczownika: męski i żeński,
• liczbę pojedynczą i mnogą[27przyp27 / komentarz/comment /
  W niektórych gwarach zachowała się także liczba podwójna, w języku literackim tylko szczątkowo (Vaičiulytė-Romančuk 2006: 30).
  ],
• 7 przypadków[28przyp28 / komentarz/comment /
  oraz cztery przypadki przestrzenne (dwa wewnętrzne i dwa zewnętrzne), które zachowały się w gwarach i szczątkowo w języku literackim (Vaičiulytė-Romančuk 2006: 33).
  ],
• 5 deklinacji rzeczownikowych,
• 6 deklinacji przymiotnika (3 męskie i 3 żeńskie),
• przysłówki,
• przyimki,
• zaimki (osobowe, dzierżawcze, wskazujące, pytajne, względne, nieokreślone),
• liczebniki (główne[29przyp29 / komentarz/comment /
  liczebniki główne od 1 do 9 mają także dwa rodzaje form zbiorowych: dauginiai skaitvardžiai (stosowane tylko z plur. tant.) oraz kuopiniai skaitvardžiai (odpowiadające polskim rzeczownikom takim jak jedynka, dwójka itd.) (Vaičiulytė-Romančuk 2006: 84-85).
  ] i porządkowe),
• 3 koniugacje czasownikowe,
• 4 czasy proste (teraźniejszy, przyszły, przeszły jednokrotny i przeszły wielokrotny) oraz 8 czasów złożonych (4 równoległe i 4 uprzednie),
• tryby: orzekający, przypuszczający, rozkazujący, nieświadka,
• stronę czynną, bierną, zwrotną,
• aż 13 form imiesłowów czynnych i biernych[30przyp30 / komentarz/comment /
  niektóre z nich zachowały bardzo archaiczne formanty, odziedziczone z języka praindoeuropejskiego (Vaičiulytė-Romančuk 2006: 166).
  ] (Vaičiulytė-Romančuk 2006Vaičiulytė-Romančuk 2006 / komentarz/comment/r /
  Vaičiulytė-Romančuk, Ona 2006. Gramatyka języka litewskiego. Warszawa: Ex Libris.
  ).

Akcent w języku litewskim jest swobodny. Oznacza to, że może padać na dowolną część wyrazu. Oprócz tego język litewski posiada dwie intonacje wyrazowe (wznoszącą i opadającą), które zaznaczane są następującymi znakami:

• ~ cyrkumfleksem – oznacza się intonację wznoszącą
• ՛   akutem – oznacza się intonację opadającą

a dodatkowo:

• ` grawisem – zaznacza się przycisk wyrazowy.

Znaki te pełnią podwójną funkcję, gdyż zaznaczają akcentowaną sylabę oraz (w przypadku akutu i cyrkumfleksu) intonację (Vaičiulytė-Romančuk 2006: 12Vaičiulytė-Romančuk 2006 / komentarz/comment/r /
Vaičiulytė-Romančuk, Ona 2006. Gramatyka języka litewskiego. Warszawa: Ex Libris.
).
Wyróżniane są 4 typy akcentuacyjne rzeczownika, według których należy poprawnie akcentować poszczególne wyrazy. Akcent może zmieniać się w obrębie wyrazu w zależności od przypadka w jakim występuje.


Akcentuacja wyrazu batas ('but') oraz batai ('buty'), należącego do drugiego typu. (Butkus 2011: 12Butkus 2011 / komentarz/comment/r /
Butkus, Alvydas 2011. Lietuvių-latvių ir latvių-lietuvių kalbų žodynas. Kaunas: Aesti.
)

Podobieństwo leksykalne jest widocznie nie tylko między językiem litewskim i łotewskim. Część słownictwa bałtyckiego została zapożyczona przez języki ugrofińskie w czasach, gdy ludy posługujące się tymi językami prowadziły wędrowny tryb życia (były to wyrazy dotyczące nazewnictwa związanego z osiadłym trybem życia, np. nazywania nasion roślin (fiń. siemen, lit. sėmenys ‘siemię’) (Zinkevičius 1996: 13).Zinkevičius 1996 / komentarz/comment/r /
Zinkevičius, Zigmas 1996. The history of the Lithuanian language. Wilno: Mokslo ir enciklopedijų leidykla.


Na język litewski silny wpływ miały języki słowiańskie (szczególnie polski i białoruski). Slawizmy w gwarze Dzuków są bardziej podobne fonetycznie do form białoruskich, np.: abrusas, brus. aбрус, pol. 'obrus'; bačka, brus. бочка, pol. 'beczka'; ščupokas, brus. шчупак, pol. 'szczupak' (Marcinkiewicz 2003: 104Marcinkiewicz 2003 / komentarz/comment/r /
Marcinkiewicz, Józef 2003. Polsko-litewskie kontakty językowe na Suwalszczyźnie. Poznań: Zakład Graficzny UAM.
).