Statystyka i cechy mówców

W średniowieczu (dokładniej w XIII-XV wieku), kiedy w piśmie posługiwano się językiem średnioniemieckim, dialektami posługiwały się warstwy niewykształcone (Jungandreas 1928: 237Jungandreas 1928 / komentarz/comment/r /
Jungandreas, Wolfgang 1928. Beiträge zur Erforschung der Besiedlung Schlesiens und zur Entwicklungsgeschichte der schlesischen Mundart. Breslau: Verlag von M. & H. Marcus.
). Niemieckie dialekty śląskie długo pozostawały językiem chłopstwa, dopiero po ukazaniu się tomiku poezji Schlesische Gedichte Karla von Holteia w 1830 roku zyskały status języka literatury. Posługiwali się nimi nauczyciele (niektórzy byli znanymi śląskimi poetami) oraz wielcy pisarze jak np. noblista Gerhard Hauptmann. Prawdopodobnie w tym czasie mówiło nimi prawie 7 milionów ludzi (Menzel 1976: 17, 77Menzel 1976 / komentarz/comment/r /
Menzel, Wilhelm 1976. Mundart und Munadrtdichtung in Schlesien”, 2. Auflage, München: Delp’sche Verlagsbuchhandlung.
).
Badanie kompetencji językowych Niemców z Dolnego Śląska przeprowadzone przez Grażynę Kryszczuk (1999: 141, 148, 154, 161Kryszczuk 1999 / komentarz/comment/r /
Kryszczuk, Grażyna 1999. Świadomość językowa i kompetencja komunikacyjna Niemców na Dolnym Śląsku. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Skłodowskiej-Curie.
) wykazało, że wśród osób starszych 18,5 % respondentów już we wczesnym dzieciństwie poznało trzy języki: niemiecki, polski i jeden z dialektów śląskich, jednak w komunikacji rodzinnej 6,5% z nich posługuje się językiem niemieckim standardowym oraz dialektem śląskim. 5,4% respondentów posługuje się tą samą kombinacją w rozmowach z przyjaciółmi.
Wśród ankietowanych młodych ludzi dialektem śląskim nie posługuje się nikt.
Wg bazy Ethnologue (stan na marzec 2013) niemieckimi dialektami śląskimi posługuje się 22.900 ludzi, z czego 12.000 w Polsce.

Inne języki i odmiany, jakimi mówcy posługiwali się na co dzień

Na Dolnym Śląsku wykształciła się wielojęzyczność uwarunkowana rozwojem historycznym i specyfiką tego regionu, gdzie od wieków język polski, niemiecki potoczny, niemieckie dialekty śląskie i czesko-morawski pozostawały w ciągłym kontakcie mieszając się ze sobą (Kryszczuk 1999: 16Kryszczuk 1999 / komentarz/comment/r /
Kryszczuk, Grażyna 1999. Świadomość językowa i kompetencja komunikacyjna Niemców na Dolnym Śląsku. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Skłodowskiej-Curie.
). Przyczyną wielojęzyczności Niemców na Dolnym Śląsku jest fakt, że większość z nich wyniosła z domu dialekt śląski, podczas gdy szkole obowiązywał język niemiecki literacki. Po wojnie musieli oni nauczyć się języka polskiego, którym posługiwali się na co dzień w kontaktach z Polakami oraz w handlu, przez co szybko stał się on językiem większości (por. Kryszczuk 1999: 21Kryszczuk 1999 / komentarz/comment/r /
Kryszczuk, Grażyna 1999. Świadomość językowa i kompetencja komunikacyjna Niemców na Dolnym Śląsku. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Skłodowskiej-Curie.
). Ponadto Niemcy mieszkający na Śląsku znali śląski język potoczny, na którego kształt duży wpływ miał język polski oraz niemieckie dialekty śląskie. Wpływ języka polskiego był szczególnie widoczny np. w szyku wyrazów[22przyp22 / komentarz/comment /
W języku niemieckim zdanie zbudowane jest zazwyczaj następująco: PODMIOT – ORZECZENIE – DOPEŁNIENIE i tylko w kilku przypadkach szyk może ulec zmianie np. po użyciu subjunktora - spójnika wprowadzącego zdanie podrzędnie złożone. Język polski jest pod tym względem o wiele bardziej swobodny, szyk zależy głównie od kontekstu zdania.
] np. Kamen die Gendarmen und... ('Przyszli żandarmi i...'), używanie zaimka zwrotnego tam, gdzie w standardzie nie jest on konieczny np. sich spielen ('bawić się') lub też nierespektowanie przegłosu np. kenig (König - 'król'). Nawet obowiązkowa nauka standardowego języka niemieckiego w szkole nie mogła zupełnie wyrugować dialektalnych naleciałości, dlatego sposób mówienia Ślązaków często zdradzał ich pochodzenie (Kryszczuk 1999: 83Kryszczuk 1999 / komentarz/comment/r /
Kryszczuk, Grażyna 1999. Świadomość językowa i kompetencja komunikacyjna Niemców na Dolnym Śląsku. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Skłodowskiej-Curie.
, Wiktorowicz 1997: 1598-1599Wiktorowicz 1997 / komentarz/comment/r /
Wiktorowicz, Józef 1997. „Polnisch-Deutsch“, w: Goebl, Hans i in.(red.) Kontaktlinguistik. Contact linguistics. Linguistique de contact. Berlin-New York: Walter de Gruyter. 1594-1600.
).