Pokrewieństwo i tożsamość:

Klasyfikacja wg bazy Ethnologue[12przyp12 / komentarz/comment /
Stan na marzec 2013 roku.
]

• języki indoeuropejskie

• języki germańskie

• języki germańskie zachodnie

• języki wysokoniemieckie

• niemiecki

• średnio-niemiecki

• wschodnio-średnio-niemiecki

• dialekty śląskie języka niemieckiego

Niemieckie dialekty śląskie należą do grupy dialektów wschodnio-średnio-niemieckich. Pomimo (nielicznych) zapożyczeń i wyrazów obcych są czysto niemieckiego pochodzenia i tylko nieznacznie zmieniły się w ciągu ostatnich 600-700 lat (Jungandreas 1928: 15

Jungandreas 1928 / komentarz/comment/r /
Jungandreas, Wolfgang 1928. Beiträge zur Erforschung der Besiedlung Schlesiens und zur Entwicklungsgeschichte der schlesischen Mundart. Breslau: Verlag von M. & H. Marcus.

). Ich wspólne cechy są wynikiem przemieszczania się i zacierania różnic, a w końcu ujednolicenia dialektów, jakimi posługiwali się przybyli na Śląsk osadnicy (Kryszczuk 1999: 77, 78

Kryszczuk 1999 / komentarz/comment/r /
Kryszczuk, Grażyna 1999. Świadomość językowa i kompetencja komunikacyjna Niemców na Dolnym Śląsku. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Skłodowskiej-Curie.

).
Badacze nie są zgodni co do daty wykształcenia się pierwszych, wspólnych cech językowych pochodzenia niemieckiego na Śląsku. Przyjmuje się, że miało to miejsce ok. XIV wieku, co potwierdzają wspólne cechy w górnoniemieckich wyspach językowych (Księżyk 2008: 25

Księżyk 2008 / komentarz/comment/r /
Księżyk, Felicja 2008. Die deutsche Sprachinsel Kostenthal. Geschichte und Gegenwart. Berlin: trafo Verlag.

), ale już w XIII wieku mógł rozpocząć się proces przekształcania się dialektów niemieckich w dialekty śląskie (Jungandreas 1928: 6

). Przypuszcza się, że już w średniowieczu wykształciły się dialekty takie jak: łużycko-śląski, dyftongizujący, górski, południowo-śląski, poznański oraz górnośląskie wyspy językowe (Księżyk 2008: 25

Księżyk 2008 / komentarz/comment/r /
Księżyk, Felicja 2008. Die deutsche Sprachinsel Kostenthal. Geschichte und Gegenwart. Berlin: trafo Verlag.

).
Nie ma też pewności czy niemieckie dialekty śląskie pochodzą tylko od jednego z niemieckich dialektów. Badania dokumentów z XIII wieku , a dokładniej spisów ludności, przeprowadzonych przez Wolfganga Jungandreasa (1928: 294-298

) są dowodem na wpływy językowe z różnych obszarów Niemiec. Potwierdzeniem są pojawiające się w owych dokumentach nazwiska takie jak m.in.: Friese (Fryz), Sachse (Sas), Westfal (Westfal-ijczyk), Meissner (Miśnień-czyk), Franke (Frankoń-czyk), Bayer (Bawar-czyk) (Jungandreas 1928: 16

). Upewniający jest przy tym fakt, że w ówczesnych czasach przydomek von przed nazwiskiem określał wyłącznie geograficzne pochodzenie (Jungandreas 1928: 19

).
Wiele cech niemieckich dialektów śląskich świadczy o związkach z dialektem frankońskim, co związane jest z przybyciem Franków na Śląsk. Przypuszczalnie pojęcie „śląscy Frankowie” (schlesische Franken) oznacza grupy chłopów, którzy przywędrowali z terenów Norymbergi (Nürnberg), Bambergu (Bamberg), Soławy ( Saale), Miśni ( Meißen) i Magdeburga (Kryszczuk 1999: 77

). Mało prawdopodobne natomiast, że przybyli oni na Śląsk bez osiedlania się po drodze, co potwierdzają wyraźne saksońsko-turyngijskie wpływy językowe oraz związki kulturowe z Górną Frankonią (Oberfranken) i okolicami Magdeburga (Kryszczuk 1999: 77

). Rozważana jest również hipoteza Heinricha Rückerta, że osadnicy ci przybyli ze wschodniej Frankonii (Ostfranken), a najbliższy niemieckim dialektom śląskim jest turyngijski, co potwierdzać mają badania słownictwa w obu dialektach (Jungandreas 1928: 2

). Same spisy ludności dostarczają jednak niewielu informacji o powiązaniach ze wschodnią Frankonią, ponieważ podkreślają one jedynie fakt utrzymywania kontaktów z Bambergiem przez św. Jadwigę (Hedwig von Schlesien) oraz sprowadzenie stamtąd w 1203 roku cysterskich zakonnic do Trzebnicy (Trebnitz).
Prawdopodobnie niemieckie dialekty śląskie mogły też wyrosnąć z miśnieńskiego niemieckiego, który sam zawiera cechy dialektu wschodnio-frankońskiego i z Turyngii (Thüringen) (Kryszczuk 1999: 77, 78

). Badając nazwiska osadników na Śląsku z czasów średniowiecza można natknąć się na nieliczne związki dolnoniemieckie (np. nazwiska Döring, Diering). Nie miały one jednak wpływu na kształtowanie się niemieckich dialektów śląskich (Jungandreas 1928: 2, 180

). Wg teorii Wolfa von Unwertha niewykluczone są również bliskie powiązania niemieckich dialektów śląskich z gornosaksońskim (Obersachsen) oraz dialektem z okolic zachodnich Rudaw (Westerzgebirge), który w niewielkim stopniu pokrywał się z terenem Marchii Turyngijskiej (Thüringische Mark) (Jungandreas 1928: 4, 16

). Dostrzec można także nieliczne związki z Hesją oraz Palatynatem, o czym świadczy, odnotowana w latach 1776-1785, większa liczba kolonistów z tamtego rejonu w urzędzie miasta Wąsorz na Dolnym Śląsku (Herrnstadt) (Jungandreas 1928: 18, 140

). Po zjednoczeniu Śląska z Czechami przez dynastię Luksemburgów w XIV wieku nastąpił napływ osadników z terenów Austrii i Bawarii, którzy także wnieśli swoje elementy językowe na tereny Śląska (Jungandreas 1928: 113

). Problem pochodzenia niemieckich dialektów komplikuje się jeszcze, jeśli weźmie się pod uwagę liczne stosunki średniowiecznego Śląska z Nadrenią oraz znaczący wpływ dolnoreńskiego wzorca pisania na średniowieczny śląski sposób pisania.Także monety wybijano w podobny sposób. W średniowieczu na Śląsku w obiegu była zarówno kolońska marka, jak i reński gulden (Jungandreas 1928: 162, 163

). Około 1250 roku na Śląsk przybyli także Alemanowie, którzy osiedlili się w jego południowej części – w okolicy Kietrza (Katscher), czeskiej Opavy (Troppau) i Bielska (Bielitz) (Jungandreas 1928: 205

). Reasumując – do dialektów śląskich przeniknęło najwięcej elementów zachodnioniemieckich (Jungandreas 1928: 282

), ale Kleczkowski (1915: 389

Kleczkowski 1915 / komentarz/comment/r /
Kleczkowski, Adam 1915. „Dyalekty niemieckie na ziemiach polskich”, w: H. Ułaszyn i in. (red.) Język polski i jego historya z uwzględnieniem innych języków na ziemiach polskich cz. II. Warszawa, Lublin, Łódź: Akademia Umięjętności. 387-394.

) wysuwa również hipotezę, że ze względu na podobieństwo do bawarskiego sposobu zdrabniania rzeczowników poprzez dodanie sufiksu –l, południowy Śląsk można zaliczyć do obszarów dialektu górnoniemieckiego (Oberdeutsch).
Co ciekawe, we wszystkich dialektach polskich i w języku literackim zauważalny jest przeważający wpływ średnioniemieckiego, co związane jest z rozpoczętą od Śląska kolonizacją Polski, ponadto prawo magdeburskie[13

przyp13 / komentarz/comment /
Prawo magdeburskie - prawo miejskie, które powstało dla miasta Magdeburg, ale później obowiązywało także w innych miastach, w tym na wschodzie Europy, gdzie swoje wpływy miał m.in. zakon krzyżacki (inna pisownia, małe litery, patrz wyżej)i. Najwcześniejsze informacje o nim pochodzą z 1188 roku (Brockhaus. Die Enzyklopädie 1998: 13).

] zawsze pisane było w średnioniemieckim, a prawo chełmskie dla Mazowsza było jedynie modyfikacją magdeburskiego w nieco zmienionym języku, używanym przez zakon krzyżacki; nawet liczne miasta pruskie (np. Gdańsk) przejęły średnioniemiecki język prawny. Od XVI wieku na język polski wpływały silnie dialekty wysokoniemieckie (Kleczkowski 1915: 394

niemieckie dialekty Śląska

Pokrewieństwo i tożsamość:

Klasyfikacja wg bazy Ethnologue[12przyp12 / komentarz/comment / Stan na marzec 2013 roku.]

Klasyfikacja wg bazy Ethnologue[12przyp12 / komentarz/comment /
Stan na marzec 2013 roku.
]