Language name

pl. gwara spiska, gwary spisko-magurskie
sk. spišske narečie
cs. spišske nareči
en. Spiš dialects
de. Mundarten der Region Zips/Zipser Mundarten

The inhabitant of the Spiš region (spis. Spis) is called “Spiszak” (spis. Spisok).

Until World War II, two names of the region functioned in Polish language: “Spisz” and “Spiż”. Etymology of the name is ambiguous. Historical sources mention Latin forms like Saepus and Saepusia which were later written down by the Slavs as “Zupus” or “Czypis”, hence German “Zips”, Hungarian “Szepes” or Slovak “Spiš ”. Bubak (1986: 233Bubak 1986: 233 / komentarz/comment/r /
Bubak, Józef 1986. „Polskie gwary spiskie”, w:  Zbigniew Biały (red.) Polski Spisz. Jedność kultury ludowej i jej historyczne uwarunkowania. Środowisko naturalne – warunki gospodarowania. Antropologia. Gwary, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego DCCCXI, Prace Etnograficzne, Zeszyt 22, Studia Spiskie nr 1. Kraków: Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego.
; Czambel 1906: 11Czambel 1906: 11 / komentarz/comment/r /
Czambel, Sam 1906. Slovenská reč a jej miesto v rodine slovanských jazykov. Turčiansky Svätý Martin: nakładem własnym.
) refers to different ideas about etymology of this word.

Spiš dialects are seldom refered to as Spiš-Maguria. This name originated from the mountain range called Spiš Magura (sk. Spišska Magura).

Localization – previously and currently in the Republic of Poland

Spiš is a region situated in the Outer Western Carpathians. Geographic border of Polish Spiš is defined by Bialka River in the west, state border with Slovakia in south-east and south, Dunajec River in the east and north-eastern, southern part of Gorce mountain range in the north. Spiš, as historic-cultural region does not exceed the Dunajec River. It is accepted that Polish Spiš is situated between Białka (west from it) and Dunajec rivers and state border with Slovakia. From geomorphological point of view, the region is in the eastern part of Podhale.
Polish Spiš spreads over the northern part of Spiš Zamagurie – the region situated north of Spiš Magura. Like the most of Spiš Zamagurie, this mountain range is located in Slovakia. Spiš, as a whole, stretches over the following regions: south-eastern Podhale, Poprad Valley and Levoča Mountains, Valley of Hornad River and Rudawy Spiskie.
The Spiš spreads over 3700 km², but 3500 km² of it are situated in Slovakia (population of 245 000) and only 195,5 km² in Poland (population of 12 000 in 1970 and 11 500 in 1978) (Biały 1986: 7ffBiały 1986: 7ff / komentarz/comment/r /
Biały, Zbigniew 1986. „Polski Spisz. Historyczne uwarunkowania kultury ludowej tego regiony i sposoby jej badania po II wojnie światowej”, w:  Zbigniew Biały (red.) Polski Spisz. Jedność kultury ludowej i jej historyczne uwarunkowania. Środowisko naturalne – warunki gospodarowania. Antropologia. Gwary, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego DCCCXI, Prace Etnograficzne, Zeszyt 22, Studia Spiskie nr 1. Kraków: Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego.
; Górka i Biały 1986: 145Górka i Biały 1986 / komentarz/comment/r /
Górka, Zygmunt i Zbigniew Biały 1986. „Zarys problematyki ekonomiczno-geograficznej polskiego Spisza”, w: Zbigniew Biały (red.) Polski Spisz. Jedność kultury i jej historyczne uwarunkowania. Środowisko naturalne – warunki gospodarowania. Antropologia. Gwary, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego DCCCXI, Prace Etnograficzne, Zeszyt 22, Studia Spiskie nr 1. Kraków: Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego.
).


Map of Spiš Region (in Slovakia and Poland)
(map ed.: Jacek Cieślewicz, based on: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Slovakia_Spis.gif)


General map of Polish Spiš created by Zygmunt Górka and Zbigniew Biały (Górka i Biały 1986: 147Górka i Biały 1986 / komentarz/comment/r /
Górka, Zygmunt i Zbigniew Biały 1986. „Zarys problematyki ekonomiczno-geograficznej polskiego Spisza”, w: Zbigniew Biały (red.) Polski Spisz. Jedność kultury i jej historyczne uwarunkowania. Środowisko naturalne – warunki gospodarowania. Antropologia. Gwary, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego DCCCXI, Prace Etnograficzne, Zeszyt 22, Studia Spiskie nr 1. Kraków: Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego.
).


Map of Polish Spiš monuments by Zygmunt Górka and Zbigniew Biały (Górka i Biały 1986: 180Górka i Biały 1986 / komentarz/comment/r /
Górka, Zygmunt i Zbigniew Biały 1986. „Zarys problematyki ekonomiczno-geograficznej polskiego Spisza”, w: Zbigniew Biały (red.) Polski Spisz. Jedność kultury i jej historyczne uwarunkowania. Środowisko naturalne – warunki gospodarowania. Antropologia. Gwary, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego DCCCXI, Prace Etnograficzne, Zeszyt 22, Studia Spiskie nr 1. Kraków: Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego.
).

Polish Spiš does not function as a separate administartional unit. It consists of three communes that comprise 14 villages:

• Bukowina Tatrzańska commune (Tatry district)
• Czarna Góra (sk. Čierna Hora),
• Jurgów (Jurgov),
• Rzepiska (Repiská),
• Łapsze Niżne commune (Nowy Targ district, the only one situated entirely in Polish Spiš):
• Falsztyn (Falštin),
• Frydman (Fridman),
• Kacwin (Kacvin)
• Łapszanka (Lapšanka),
• Łapsze Niżne (Nižne Lapše),
• Łapsze Wyżne (Vyšne Lapše),
• Niedzica (Nedeca),
• Trybsz (Tribš),
• Nowy Targ commune (Nowy Targ district):
• Dursztyn (Durštin),
• Krempachy (Krempachy),
• Nowa Biała (Nová Belá).

Polish Spiš. (source: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Polski_Spisz_1.svg)


Administrative division of Polish Spiš by Zygmunt Górka (Górka i Biały 1986: 146Górka i Biały 1986 / komentarz/comment/r /
Górka, Zygmunt i Zbigniew Biały 1986. „Zarys problematyki ekonomiczno-geograficznej polskiego Spisza”, w: Zbigniew Biały (red.) Polski Spisz. Jedność kultury i jej historyczne uwarunkowania. Środowisko naturalne – warunki gospodarowania. Antropologia. Gwary, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego DCCCXI, Prace Etnograficzne, Zeszyt 22, Studia Spiskie nr 1. Kraków: Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego.
).


Spiš-Magura dialects and the neighbouring in Poland and Slovakia
(map ed.: Jacek Cieślewicz, based on: Sobierajski 1963: 320Sobierajski 1963: 320 / komentarz/comment/r /
Sobierajski, Zenon 1963. „Z morfologicznych wpływów słowackich na polskie gwary spiskie”, w: Z polskich studiów slawistycznych. Warszawa: PWN.
, Atlas polskich gwar spiskich na terenie Polski i Czechosłowacji. vol. I, Poznań 1966, p. 4).

Localization – outside Poland

The Slovak part of Spiš is characterized by a large number of cities and towns (the most important places are Poprad, Spiska Nowa Wieś and Kieżmark), whereas in the Polish part of Spiš there aren’t any towns and cities. The city located nearest to the border of Polish Spiš (north-east) is Spiska Stara Wieś near Dunajec River (opposite Sromowce Wyżne). Nidzica is a Polish village that is located closest to the aforementioned city (when in comes to transportation). Nidzica and Spiska Stara Wieś are conected by the road (that in the Slovak part of the region runs mainly along Dunajec River). Slovak Spiš is a part of old Eastern-Slovak country and presently, it belongs to the western part of Prešov country – one of the eight administrative units into which Slovakia is divided (including: Western-Slovak and Central-Slovak) (Biały 1986: 9Biały 1986: 9 / komentarz/comment/r /
Biały, Zbigniew 1986. „Polski Spisz. Historyczne uwarunkowania kultury ludowej tego regiony i sposoby jej badania po II wojnie światowej”, w: Zbigniew Bialy (red.) Polski Spisz. Jedność kultury ludowej i jej historyczne uwarunkowania. Środowisko naturalne – warunki gospodarowania. Antropologia. Gwary, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego DCCCXI, Prace Etnograficzne, Zeszyt 22, Studia Spiskie nr 1. Kraków: Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego.
).
Polish Spiš dialects go beyond Polish-Slovak state border and reach the interior of the country – dense forms of dialects reach further than Spiš Magura and individually, they also appear in the area of Old Lubow and Kieżmark. There are 34 places in Slovak Spiš where people speak only Polish language (Spiska Stara Wieś, Stara Lubowna, Kieżmar and Wysokie Tatrt districts) (Biały 1986: 9Biały 1986: 9 / komentarz/comment/r /
Biały, Zbigniew 1986. „Polski Spisz. Historyczne uwarunkowania kultury ludowej tego regiony i sposoby jej badania po II wojnie światowej”, w: Zbigniew Bialy (red.) Polski Spisz. Jedność kultury ludowej i jej historyczne uwarunkowania. Środowisko naturalne – warunki gospodarowania. Antropologia. Gwary, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego DCCCXI, Prace Etnograficzne, Zeszyt 22, Studia Spiskie nr 1. Kraków: Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego.
).


The southern range of the Polish language area (compact territory and enclaves) - map ed.: Jacek Cieślewicz.

History

The region that is today called Polish Spiš probably belonged to Poland until the XI or XII century when Mieszko I turned against Czechs and incorporated lands that belonged to Wiślanie tribe and Śląsk into his own country. From that day on, the Carpathian Mountains define Polish-Hungarian border (Sobczyński 1986Sobczyński 1986 / komentarz/comment/r /
Sobczyński, Marek (1986). Kształtowanie się karpackich granic Polski (w X–XX w.). Łódź: Zarząd Wojewódzki PTTK – Regionalna Pracownia Krajoznawcza. URL: http://geopol.geo.uni.lodz.pl/wp-content/uploads/2010/12/granice_karpackie.pdf [dostęp: 10.10.2012 r.]
).
Later on, these lands were taken over by the Kingdom of Hungary. This region was inhabited by the Berzeviczy family from Lomnica that in 1209 acquired the land stretching from Poprad River to Tatra Mountains (at that time called: Snow Mountains). Nidzica Castle, which was built about 1320 by the family that reigned over Western Zamagurze since the XVI c., became the center of reign in the Zamagurze region.
The rulers of Spiš region changed frequently in times of anarchy in the Kingdom of Hungary that was caused by the deafeat in the Battle of Mohács fought with the Ottoman Empire and by domestic war between Ferdinand Habsburg, who was a pretender to the throne, and John Zápolya.’ In the second half of the 16th century, the region was also ruled by the Polish magnates – Hieronim Łaski and then his son Olbracht Łaski but they only served as subjects of the king of Hungary. The latter sold his rights for Zamagurze to Jerzy Horvath from Polocsa and as a result a new family ruled over the region for the next century. At the end of the 17th century, Zamagrze was taken over by the Giovanelli family which was the result of religious wars and upraisings against Habsburg family that took place in Hungary. Only after 1776, when the Habsburgs gained rule over Hungary, Zamagurze was restored to the Horvathow family. Since the half of the 19th century, after the fall of feudalism, the properties of nobility in Zamagurze became the property of the Hungarian Salomon Family (in Niedzica) and German Jugendfeldow family (in Falsztyn and Łapsze Niżne) who kept these lands until World War II.
Prior to World War I, Spiš (as well as Orava) belonged to the Kingdom of Hungary. In 1920, the land was divided (including Orawa) between Poland and Czech Republic. The line of division was similar to what is now Polish-Slovak state border (Biały 1986: 7ffBiały 1986: 7ff / komentarz/comment/r /
Biały, Zbigniew 1986. „Polski Spisz. Historyczne uwarunkowania kultury ludowej tego regiony i sposoby jej badania po II wojnie światowej”, w:  Zbigniew Biały (red.) Polski Spisz. Jedność kultury ludowej i jej historyczne uwarunkowania. Środowisko naturalne – warunki gospodarowania. Antropologia. Gwary, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego DCCCXI, Prace Etnograficzne, Zeszyt 22, Studia Spiskie nr 1. Kraków: Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego.
).


Territory of Galicia before World War I.
Pink line struddles Polish part from Slovak one. Polish (and Ukrainian) names.
Information on copyrights is not available http://donhoward.net/genpoland/gal.htm

Nowy Targ was the main city in Polish Spiš during the Interwar Period (and to some extent it still is). Before the outbreak of World War I, when Spiš belonged to Hungary, the city was frequently visited by the inhabitants of Polish Spiš (the border between the Kingdom of Hungary, and the Kingdom of Galicia and Lodomeria served mainly administrative and cusoms purpose). Fairs of great importance for the local people were organised in Nowy Targ. Taking part in such events became an economic and cultural tradition in Polish Spiš. At the same time, the inhabitants of the region took part in fairs organised in the region of Upper Spiš.
During the Interwar Period and after the war, until the Polish districts were abolished (1975), the city was the centre of administration of medium (district) importance and for a short period it became a commune (Biały 1986: 8fBiały 1986: 8f / komentarz/comment/r /
Biały, Zbigniew 1986. „Polski Spisz. Historyczne uwarunkowania kultury ludowej tego regiony i sposoby jej badania po II wojnie światowej”, w: Zbigniew Biały (red.) Polski Spisz. Jedność kultury i jej historyczne uwarunkowania. Środowisko naturalne – warunki gospodarowania. Antropologia. Gwary, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego DCCCXI, Prace Etnograficzne, Zeszyt 22, Studia Spiskie nr 1. Kraków: Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego.
). Currently Nowy Targ is the capitol of Nowy Targ district.


Map of Polish Spiš from 1938. (source: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Spisz_1938.jpg).

Dense, autochthonous Polish settlement in the region of Northern and central Spiš is dated back to 13th-15th centuries. The Polish population in the region of Orava and Spiš was demographically more dynamic than the Slovak one which, to some extent, is a recompensation for assimilation processes that some Polish people undergo (Skawiński 2009Skawiński 2009 / komentarz/comment/r /
Skawiński, Marek 2009. Polacy na Słowacji. URL: http://www.polskiekresy.info/index.php?option=com_content&view=article&id=161:polacy-na-slowacji2&catid=109:etnografia&Itemid=509 [dostęp:26.09.2012 r.]
).