Przegląd lingwistyczny

Podobnie jak język polski, białoruski i ukraiński, przedstawione tu odmiany należą do języków fleksyjnych. W językach fleksyjnych występuje odmiana np. czasownika przez czas, osobę; rzeczownika przez liczbę, przypadek.
W świetle definicji Małeckiego gwary mieszane to takie, które w jednych wyrazach  rozwijają jakąś cechę według systemu X, w innych według systemu Y (np. w jednych słowach polskie [g], w innych słowackie [h]). Natomiast gwary przejściowe każdą cechę rozwijają konsekwentnie, z tym że niektóre według różnych systemów; np. w gwarach laskich z jednej strony brak spółgłosek nosowych, co zbliża je do języka czeskiego, z drugiej zaś akcent wyrazowy pada na przedostatnią sylabę, podobnie jak w języku polskim (Małecki 2004: 105Małecki 2004 / komentarz/comment/r /
Małecki, Mieczysław 2004. „Do genezy gwar mieszanych i przejściowych”, w: Dialekty polskie i słowiańskie. Kraków: Wydawnictwo UJ.
).
Na pograniczach językowych zdarzają się tereny, na których istnieją równolegle dwie gwary opisywane jako przynależące do dwóch różnych systemów językowych, które łączą niektóre cechy językowe. W latach 1987-1989 Stefan Warchoł badał wsie Buśno i Raciborowice (pow. chełmski), w których do czasu przesiedlenia ludności ukraińskiej panowała dwujęzyczność. W latach, kiedy przeprowadzono ekspedycję, już tylko najstarsza ludność posługiwała się biegle zarówno gwarą polską, jak i ukraińską (Warchoł 1992: 27, 137Warchoł 1992 / komentarz/comment/r /
Warchoł, Stefan 1992. Specyfika gwar mieszanych i przejściowych na terenach etnicznie zróżnicowanych. Lublin: UMCS.
).
Odmiany językowe południowo-wschodniej Białostocczyzny charakteryzują się następującymi ukraińskimi cechami fonetycznymi (przy czym nie wszystkie cechy występują we wszystkich odmianach, stąd grupa gwar przejściowych):

• zanik palatalizacji spółgłosek wargowych przed [e], np. žmˈena 'zmiana', vesnˈa 'wiosna',
• zanik palatalizacji spółgłosek wargowych i przedniojęzykowych przed [e], np. vesnˈa 'wiosna', tel'ˈa 'cielę',
• zanik palatalizacji spółgłosek wargowych i przedniojęzykowych przed [i], [i͡e], np.  xodˈiti, xodˈyty 'chodzić'; t i͡e ˈsto, ty͡eˈsto 'ciasto',
  
• wymowa [e] jak [i/y] w pozycji nieakcentowanej, np. ṕiˈsok, pysˈok 'piasek'; b́iˈda, byˈda 'bieda'; hńizdˈo, hnyzdˈo 'gniazdo', a w pozycji akcentowanej jak [i͡e], [y͡e], natomiast  w okolicy Czeremchy – [i], np. vira 'wiara', sino 'siano', tisto 'ciasto';
• wymowa [o], jak [u͡y], np. ku͡yń, mu͡yst albo [ü], np.: küń 'koń', müst 'most',
• zmiękczona wymowa [c], np. xłoˈpeć 'chłopiec', hˈułyća 'ulica'(Smułkowa 2002: 222Smułkowa 2002 / komentarz/comment/r /
  Smułkowa, Elżbieta 2002. Białoruś i pogranicza. Studia o języku i społeczeństwie. Warszawa: Wydawnictwo UW.
  ).