Wybrane teksty

Niniejsza sekcja zawiera obszerniejsze charakterystyki dwóch zbiorów tekstów XVII-wiecznych spisanych w języku armeno-kipczackim: Zapisów sądu duchownego Ormian miasta Lwowa za lata 1625-1630 w języku ormiańsko-kipczackim oraz Manuskryptu Andrzeja Torosowicza [1]przyp1 / komentarz/comment /
Pełny tytuł opracowania zawierającego ten zbiór tekstów to: Armeno-Kipchak Texts in the Alchemical Treatise by Andrzej Torosowicz (17th Century) (Tryjarski 2005).
. Są to cenne pozycje nie tylko ze względu na fakt, że posiadamy obecnie dostęp do zabytków języka armeno-kipczackiego, ale również dlatego, że teksty te stanowią niezwykle istotne dokumenty faz jego rozwoju. Szczególnie ciekawe są pod tym względem teksty Manuskryptu Andrzeja Torosowicza, gdyż ilustruje on język armeno-kipczacki znajdujący się w fazie schyłkowej.
Każdy ze zbiorów doczekał się publikacji w czasach współczesnych w opracowaniach Edwarda Tryjarskiego i zostały opatrzone obszernymi komentarzami. Wydania obu dzieł zawierają również transkrypcję całości tekstów oryginalnych.

Zapisy sądu duchownego Ormian miasta Lwowa za lata 1625-1630 w języku ormiańsko-kipczackim

Rękopis liczący 49 kart jest prawdopodobnie częścią większego tomu. Pochodzi z pierwszej połowy XVII w. Z racji braku własnego oryginalnego tytułu, nazwany został roboczo od nazwiska ostatniego posiadacza Rękopisem Abramowicza (Tryjarski 2010: 7)Tryjarski 2010: 7 / komentarz/comment/r /
Tryjarski, Edward 2010. Zapisy sądu duchownego Ormian miasta Lwowa za lata 1625-1630 w języku ormiańsko-kipczackim. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.

. Prawdopodobnie autorów zapisów było kilku, a jedynym znanym z imienia jest Misko syn Bohdana (Tryjarski 2010: 8)Tryjarski 2010: 8 / komentarz/comment/r /
Tryjarski, Edward 2010. Zapisy sądu duchownego Ormian miasta Lwowa za lata 1625-1630 w języku ormiańsko-kipczackim. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.

. Rękopis opisuje wydarzenia z zaledwie pięciu lat i siedmiu miesięcy (28.03.1625 r. – 7.10.1630 r.), jednak jak zauważa Tryjarski (2010), przypadają one akurat na szczególny okres w historii Ormian polskich. Są to mianowicie czasy, gdy bardzo ostry był spór o charakter wyznawanej przez Ormian wiary i unię z Kościołem katolickim, a materiały zawarte w rękopisie zawierają cenne informacje na temat przebiegu sporu (Tryjarski 2010: 11)Tryjarski 2010: 11 / komentarz/comment/r /
Tryjarski, Edward 2010. Zapisy sądu duchownego Ormian miasta Lwowa za lata 1625-1630 w języku ormiańsko-kipczackim. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.

. Rękopis stanowi ważne źródło wiedzy na temat samej instytucji sądu, jak również topografii XVII-wiecznego Lwowa i codziennego życia mieszkańców.
Rękopis pochodzi z czasów, gdy w rozwoju języka armeno-kipczackiego trwała faza, w której apogeum miały wpływy zewnętrzne, szczególnie wpływy polszczyzny. Rękopis zawiera bardzo duże nasycenie elementami słowiańskimi w składni i zapożyczeniach. Niektóre fragmenty rękopisu płynnie przechodzą w tekst pisany alfabetem ormiańskim (Tryjarski 2010: 16)Tryjarski 2010: 16 / komentarz/comment/r /
Tryjarski, Edward 2010. Zapisy sądu duchownego Ormian miasta Lwowa za lata 1625-1630 w języku ormiańsko-kipczackim. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.

. Treść protokołów jest ciekawa, gdyż zapisywane były wypowiedzi wszystkich uczestników rozpraw, a zatem ludzi o różnym pochodzeniu, statusie społecznym i profilu językowym. Specyficzna jest szczególnie leksyka, zawierająca elementy mowy potocznej (Tryjarski 2010: 17)Tryjarski 2010: 17 / komentarz/comment/r /
Tryjarski, Edward 2010. Zapisy sądu duchownego Ormian miasta Lwowa za lata 1625-1630 w języku ormiańsko-kipczackim. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.

.

Manuskrypt Andrzeja Torosowicza

Jest to obszerny manuskrypt w języku polskim z wstawkami łacińskimi oraz armeno-kipczackim napisany przez alchemika i kupca lwowskiego Andrzeja Torosowicza. Manuskrypt to zbiór tekstów powstałych w XVII w. Wstęp został opatrzony informacją o roku powstania: 1626. Całość rękopisów w opracowaniu Edwarda Tryjarskiego wydana została w 2005 r. jako Armeno-Kipchak Texts in the Alchemical Treatise by Andrzej Torosowicz (17th Century). Oryginał przechowywany jest w Centralnym Państwowym Muzeum Historycznym w Kijowie (Tryjarski 2005: 7)Tryjarski 2005: 7 / komentarz/comment/r /
Tryjarski, Edward 2005. Armeno-Kipchak Texts in the Alchemical Treatise by Andrzej Torosowicz (17th Century). Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.

.
Manuskrypt składa się głównie z krótkich tekstów alchemicznych zawierających receptury czy też praktyczne wskazówki z zakresu sztuki alchemicznej. Poza tym w manuskrypcie znajdują się zalecenia dotyczące uprawy różnych gatunków roślin oraz informacje na temat ich leczniczych właściwości. Osobną grupę stanowią notatki o charakterze kronikarskim, odnotowujące święta i ważne wydarzenia. Manuskrypt zawiera też dwie modlitwy autorstwa samego Torosowicza (Tryjarski 2005: 12)Tryjarski 2005: 12 / komentarz/comment/r /
Tryjarski, Edward 2005. Armeno-Kipchak Texts in the Alchemical Treatise by Andrzej Torosowicz (17th Century). Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.

.
Armeno-kipczackie warstwy tekstu stanowią przeważnie odrębne fragmenty, choć nie brakuje komentarzy do tekstu polskiego umieszczonych na marginesach. Język armeno-kipczacki był pierwszym językiem dla Torosowicza, poza tym znał on także język polski i łacinę oraz prawdopodobnie także staroormiański (Tryjarski 2005: 9)Tryjarski 2005: 9 / komentarz/comment/r /
Tryjarski, Edward 2005. Armeno-Kipchak Texts in the Alchemical Treatise by Andrzej Torosowicz (17th Century). Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.

.
Manuskrypt jest ciekawy głównie pod względem leksykalnym, gdyż zawiera wyrazy wcześniej w języku armeno-kipczackim nienotowane, jak np. bayjahi 'zwykły, zwyczajny' czy galag 'żart'. Interesujące jest również to, że zawiera kombinacje liter alfabetu ormiańskiego oraz znaków alchemicznych (patrz: ilustracja poniżek).


Przykłady kombinacji liter alfabetu ormiańskiego i symboli alchemicznych (źródło: Tryjarski 2005: 17Tryjarski 2005: 17 / komentarz/comment/r /
Tryjarski, Edward 2005. Armeno-Kipchak Texts in the Alchemical Treatise by Andrzej Torosowicz (17th Century). Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.

).

Próbki tekstów

Zamieszczone poniżej fragmenty tekstów w języku armeno-kipczackim pochodzą z trzech opracowań autorstwa Edwarda Tryjarskiego: Zapisów sądu duchownego Ormian miasta Lwowa za lata 1625-1630 w języku ormiańsko-kipczackim, Armeno-Kipchak Texts in the Alchemical Treatise by Andrzej Torosowicz (17th Century), tu w skrócie jako Manuskrypt Andrzeja Torosowicza i Dictionnaire arméno-kiptchak. D’après trois manuscrits des collections viennoises. Tome I., tu jako Słownik armeno-kipczacki oraz z przedruku rękopisu o referencji Arm.5 pochodzącego ze zbiorów Biblioteki Narodowej w Paryżu.


Folio 6 i 7 Zapisów sądu duchownego Ormian miasta Lwowa za lata 1625-1630 w języku ormiańsko-kipczackim w transkrypcji Edwarda Tryjarskiego (źródło: Tryjarski 2010: 40-41Tryjarski 2010: 40-41 / komentarz/comment/r /
Tryjarski, Edward 2010. Zapisy sądu duchownego Ormian miasta Lwowa za lata 1625-1630 w języku ormiańsko-kipczackim. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.

).


Folio 6 i 7 Zapisów sądu duchownego Ormian miasta Lwowa za lata 1625-1630 w języku ormiańsko-kipczackim - facsimile oryginału (źródło: Tryjarski 2010: 364-365Tryjarski 2010: 364-365 / komentarz/comment/r /
Tryjarski, Edward 2010. Zapisy sądu duchownego Ormian miasta Lwowa za lata 1625-1630 w języku ormiańsko-kipczackim. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.

).


Folio 50 i 51 Zapisów sądu duchownego Ormian miasta Lwowa za lata 1625-1630 w języku ormiańsko-kipczackim - facsimile oryginału (źródło: Tryjarski 2010: 92-93Tryjarski 2010: 92-93 / komentarz/comment/r /
Tryjarski, Edward 2010. Zapisy sądu duchownego Ormian miasta Lwowa za lata 1625-1630 w języku ormiańsko-kipczackim. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.

).


Folio 50 i 51 Zapisów sądu duchownego Ormian miasta Lwowa za lata 1625-1630 w języku ormiańsko-kipczackim - facsimile oryginału (źródło: Tryjarski 2010: 408-409Tryjarski 2010: 408-409 / komentarz/comment/r /
Tryjarski, Edward 2010. Zapisy sądu duchownego Ormian miasta Lwowa za lata 1625-1630 w języku ormiańsko-kipczackim. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.

).


Fragment jednego z manuskryptów ze zbiorów wiedeńskich, który posłużył do stworzenia słownika armeno-kipczackiego E. Tryjarskiego (źródło: Tryjarski 1972: 888-889Tryjarski 1972: 888-889 / komentarz/comment/r /
Tryjarski, Edward 1972. Dictionnaire arméno-kiptchak. D’après trois manuscrits des collections viennoises. Tome I. Warszawa: PWN.

).


Facsimile stron 49 i 56 Manuskryptu Andrzeja Torosowicza zawierającego fragmenty w języku armeno-kipczackim (źródło: Tryjarski 2005: 108-109Tryjarski 2005: 108-109 / komentarz/comment/r /
Tryjarski, Edward 2005. Armeno-Kipchak Texts in the Alchemical Treatise by Andrzej Torosowicz (17th Century). Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.

).


Strona 12 Manuskryptu Andrzeja Torosowicza w języku polskim z komentarzami po armeno-kipczacku na marginesie (źródło: Tryjarski 2005: 98Tryjarski 2005: 98 / komentarz/comment/r /
Tryjarski, Edward 2005. Armeno-Kipchak Texts in the Alchemical Treatise by Andrzej Torosowicz (17th Century). Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.

).


Modlitwa Ojcze Nasz w języku armeno-kipczackim (Arm.5.)  (źródło: www.qypchaq.unesco.kz).