Fragmenty tekstów mazurskich Staroobrzędowców

Przepis na paschę

Pascha jest tradycyjnym drożdżowym ciastem, które Staroobrzędowcy pieką z okazji Świąt Wielkanocnych. Jest piętrowa i składa się z trzech kul ciasta nałożonych na siebie, które nazywane są głowami. Najmniejsza kula znajduje się na szczycie. Aby pascha miała odpowiedni kształt i wyrosła pionowo do góry, wkładany jest długi cienki patyk, po którym ciasto „wspina się” w trakcie pieczenia.


Tradycyjna pascha wielkanocna pieczona w starowierskich rodzinach na Mazurach (fot. A. Jorroch)

Poniżej przytoczono fragment przepisu na wykonanie paschy wielkanocnej. Przepis na ciasto podała jedna z przedstawicielek Staroobrzędowców mazurskich średniego wieku, która urodziła się na początku lat 1950-tych.

/Wie heißt der Kuchen?/
(pol. Jak nazywa się to ciasto?)

Pascha. Braucht man M’ehl, H’efe, Zucke, Zucke, Milch, Zitronen, Butte, dann zuerst zuerst warm ich die Milch an und dann kommt die Butte rein, Zucke un das must alles auflassen. n das auflasst…
(pol. Pascha. Potrzebne są mąka, drożdże, cukier, cukier, mleko, cytryny, masło. Najpierw podgrzewam Mleko a potem dodaję masło, cukier i to musisz wszystko rozpuścić. Jak to rozpuścisz…)

/Wie lange dauert es?/
(pol. Jak długo to trwa?)

Na alles auflasst, is alles flissig un das darf nicht heiß sein, muss abkihlen, muss abkihlen un denn schlage ich Eier rein auch damit, Eier, da is für eine Pascha dann brauche, nich, fünf sechs Eie (…)
(pol. No rozpuszczasz wszystko, wszystko jest płynne a nie może być gorące, musisz schłodzić a potem wbijam jajka też z tym, jajka, tam na jedną paschę potrzebuję, nie, pięć, sześć jaj (…))

/Machen wir die nur zu Ostern?/
(pol. Robimy to na Wielkanoc?)

Nu zu Ostern, andes gelingt sie nicht.
(pol. Tylko na Wielkanoc, inaczej się nie uda.)

/Un mit dem Mehl, wenn das ist warm, dann musst du abkühlen?/
(pol. A z tą mąką, jak to jest ciepłe, to musisz schłodzić?)

Is flissige muss abkihlen un dann mach i auseinande H’efe.
(pol. Jest płynne, musisz schłodzić i potem rozpuszczam drożdże.)

/Und Milch?/
(pol. A mleko?)

Mit Milch mit Zucke mit Zucke. Milch, Zucke, Hefe und ein paar Salz, sonst anders tut man sich schw’er arbeiten.
(pol. Z mlekem, z cukrem z cukrem. Mleko, cukier, drożdże i parę (trochę) soli, bo inaczej jest ciężko wyrobić (ciasto).)

Imiona

Nadawanie imion jest bardzo istotną kwestią we wspólnotach Staroobrzędowców. Noworodkowi nadawano imię patrona, którego dzień imienin obchodzony jest dziewiątego dnia po urodzinach dziecka. Ze względu na język oficjalny administracji państwowej mogło jednak dochodzić do rozbieżności między imionami nadawanymi podczas chrztu a tymi, które używane były na co dzień. Dlatego też na niektórych nagrobkach staroobrzędowych cmentarzy można zobaczyć imiona rosyjskie, a na innych niemieckie lub polskie. Tematem imion Staroobrzędowców i inskrypcji nagrobnych zajmowała się w swoim opracowaniu Magdalena Ziółkowska, 2010: 189-200Ziółkowska 2010 / komentarz/comment/r /
Ziółkowska, Magdalena 2010. „Antroponimia polskich starowiercόw (na podstawie inskrypcji nagrobnych)” w: M. Głuszkowski & S. Grzybowski (red.). Staroobrzędowcy za granicą. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika. 189-200.
.
Poniżej zamieszczono zapis fragmentu rozmowy nagranej z przedstawicielką najstarszego pokolenia Staroobrzędowców mazurskich urodzoną w 1919 roku, w którym opowiada o imionach swojego ojca. Willi Krassowski, ochrzczony jako Wasilij[60przyp60 / komentarz/comment /
Taką postać ma imię nastawnika w zapisie alfabetem łacińskim. Użytkownicy nie wymawiają samogłoski ‘j’, imię to ma postać w wymowie jako ‘Wasili’.
], był nastawnikiem w Wojnowie i przywiązywał wagę do nazywania go imieniem ‘Willi’.

Mein Vater wurde eigentlich getauft als Wasil, nich. War auch in der Schule, da hieß e Wasil unt als er als Soldat kam, da war er Willi, nich. Willi, nich. Und kam er nach Amerika, nich, ging auch in die Grube, dann hieß er Bill. Hatte drei Namen gehabt, nich. Wenn meine Mutter schrieb an, nich, Bill Krassowski, nich, Bill, auch kein Wasili, auch kein Willi, sondern Bill, nich. Ja, das waren, in anderen Ländern heißen sie anders, nicht?

(pol.: Mój ojciec został właściwie ochrzczony jako Wasil, nie. Był też w szkole, tam nazywał się Wasil a jak wrócił jako żołnierz, to był Willi, nie. Willi, nie. A jak przyjechał do Ameryki, nie, chodził do kopalni, to nazywał się Bill. Miał trzy imiona, nie. Jak moja matka (do niego) pisała, nie, Bill Krasowski, nie, Bill, ani nie Wasili, ani nie Willi, tylko Bill, nie. Tak, to były, w innych krajach inaczej się nazywają, nie?)

Na nagrobku widnieje imię Wasilij, widoczne na fotografii.


Krzyż na grobie nastawnika W. Krassowskiego na cmentarzu w Wojnowie. Podwójne rosyjskie cc 'ss' w nazwisku odpowiada zasadom ortograficznym języka niemieckiego, w którym podwojone ss czytane jest jak [s]. Pojedyncze s jest zapisem głoski [z] w języku niemieckim. Taka pisownia nazwiska „Krassowski” widoczna jest na niejednym grobie staroobrzędowych cmentarzy. (Fot. A. Jorroch)

Podsumowanie

Język niemiecki, którym posługują się obecnie mazurscy Staroobrzędowcy posiada zarówno elementy dialektów średnio- i dolnoniemieckich, jak i wykazuje cechy pozostałe z języka wczesno-nowo-wysoko-niemieckiego oraz z języka średnio-wysoko-niemieckiego. Równocześnie znajduje się w ciągłym kontakcie z językami słowiańskimi: gwarą mazurską, językiem polskim obecnym w mediach i językiem rosyjskim, starocerkiewnym oraz gwarą Staroobrzędowców. Zjawisko to skutkuje wzajemnymi wpływami języków pozostających ze sobą w kontakcie, w konsekwencji czego język niemiecki Staroobrzędowców na Mazurach określić można jako język współczesny połączony z cechami dialektalno-historycznymi niemieckiego, słowiańskimi wpływami języków otoczenia oraz powstającymi w wyniku twórczych procesów mowy nowymi konstrukcjami, które są efektem wielojęzyczności wyznawców.