Krótka charakterystyka typologiczna

Podobnie jak wysokoniemieckie i inne dialekty dolnoniemieckie, przedstawiane tu odmiany należą do języków fleksyjnych, których cechą gramatyczną jest odmiana, np. czasownika przez czas, osobę; rzeczownika przez liczbę, przypadek, itd. W dialektach dolnoniemieckich w zdaniach głównych przeważa szyk zdania z orzeczeniem na drugiej pozycji (najczęściej podmiot–orzeczenie–dopełnienie, czasem dopełnienie–orzeczenie–podmiot), podobnie jak w spokrewnionych językach germańskich. Szyk zmienia się w zdaniach pobocznych, z tym że np. składnia mieszanego dialektu danziger missingsch pozwalała w na szyk podobny do jidysz (tzn. czasownik posiłkowy poprzedza czasownik główny), np. wenn ich es dir werd sagen (Łopuszańska 2008a: 190Łopuszańska 2008a / komentarz/comment/r /
Łopuszańska, Grażyna 2008a. „Danziger Stadtsprache”, w: Marek Nekula & Verena Bauer & Albrecht Greule (red.) Deutsch in multilingualen Stadtzentren Mittel- und Osteuropas. Wien: Praesens-Verl.
).
W części dialektów brak prefiksu ge- w imiesłowie czasu przeszłego, np.: hẹ is met allã hụnã hist (dniem.), Er ist mit allen Hunden gehetzt  (niem.), 'ścigają go wszystkie psy' (Steinke 1914: 51);  Vo frisch Luf u frisch Bodde is no kain dood bläwe (dniem.), An frischer Luft und frischer Butter ist noch keiner gestorben (niem.), 'od świeżego powietrza i świeżego masła jeszcze nikt nie umarł' (Laude 1995: 391), co odróżnia je od wysokoniemieckiego. Cechy tej, szeroko występującej na całym obszarze dolnoniemieckim, nie posiada dialekt zachodniopruski (np. Dat kömmt, hebb ech bi mie gedacht, 'na to jeszcze przyjdzie pora, pomyślałem sobie', Schemionek 1881: 53), opis gramatyczny publikuje Dorr (1877: XVII-XVIIIDorr 1877 / komentarz/comment/r /
[Dorr, Robert?] 1877. „Der plattdeutsche Dialekt der Provinz Preußen”, w: [William] Shakespeare, De lostgen Wiewer von Windsor. Liegnitz: Nehring.
). Ponadto w zachodniopruskim, w odróżnieniu od niektórych innych dialektów dolnoniemieckich, jako sufiks czasownika w drugiej osobie liczby mnogiej używane jest -en zamiast -t (Dorr 1877: XVII-XVIIIDorr 1877 / komentarz/comment/r /
[Dorr, Robert?] 1877. „Der plattdeutsche Dialekt der Provinz Preußen”, w: [William] Shakespeare, De lostgen Wiewer von Windsor. Liegnitz: Nehring.
).