Pokrewieństwo i tożsamość

Rodzina językowa

Podobieństwo językowe

Gwara orawska do dziś zachowała wiele odrębnych nazw miar objętości, długości, powierzchni, czy nawet miar związanych z obróbką lnu. Zaskakującym jest fakt nawiązywania wielu miar powierzchni do systemu monetarnego, np. grajcarz (od 'grajcar' lub 'krajcar', waluty austrowęgierskiej równej 1/3 grosza lub 8 feningom [4przyp04 / komentarz/comment /
http://genealog.mrog.org/wartosc_pieniadza.html [dostęp: 29.10.2012 r.]
]), koruna (waluta czeska), rzimski, papiyrek, dynar czy dudek (XIX-wieczna moneta austriacka z wybitym orłem), itd. Ze względu jednak na geograficzne uwarunkowania podziału na tzw. role oraz historycznie postępującego podziału terenów rolnych między kolejnych mieszkańców, poszczególne miary często oznaczają różne wielkości nawet wewnątrz tej samej wsi (Kąś 2002: 195Kąś 2002 / komentarz/comment/r /
Kąś, Józef 2002. „Nazwy miar powierzchni pola w gwarze orawskiej”, w: Joanna Okoniowa & Bogusław Dunaj (red.) Studia Dialektologiczne II: 193–200.
).
Zarówno gwara orawska, spiska, jak i inne gwary góralskie charakteryzują się dużym, acz nieidentycznym używaniem partykuły ta, będącej w przybliżeniu odpowiednikiem tam z odmiany standardowej języka polskiego, jednak pełniącej inne funkcje. Sikora definiuje znaczenie partykuły w sposób następujący: „za pomocą tego słowa mówiący łagodzi kategoryczność wypowiadanych sądów, przypuszczeń, rozkazów itd., sygnalizując swój dystans do wyrażanych w nich treści, niechęć do zajęcia jednoznacznego stanowiska, czy też brak potrzebnej do tego wiedzy lub pewności siebie” (Sikora 2008: 171Sikora 2008 / komentarz/comment/r /
Sikora, Kazimierz 2008. „O gwarowej partykule ta na przykładzie gwar góralskich”, LingVaria 1. URL: http://www2.polonistyka.uj.edu.pl/LingVaria/archiwa/LV_1_2008_pdf/12-Kazimierz%20Sikora.pdf [dostęp: 26.09.2012 r.]
).
W odróżnieniu od języka polskiego, który wyróżnia tylko dwa przysłówki przestrzenne: tu oraz tam, w gwarze orawskiej występuje ich aż cztery: tu¸ haf, han, tam, przy ich pomocy można wyróżnić trzy lokacje: (a) pozycję mówiącego, (b) pozycję  adresata, (c) lokację widoczną lub wspomnianą w rozmowie (Kryk-Kastovsky 1996: 332Kryk-Kastovsky 1996 / komentarz/comment/r /
Kryk-Kastovsky, Barbara 1996. „Linguistic, cognitive and cultural variables of the conceptualization of space”, w: Martin Pützi René Dirvan (red.) The Construal of Space in Language and Thought. Berlin: Mouton de Gruyter.
; Sikora 1989a: 67ffSikora 1989a / komentarz/comment/r /
Sikora, Kazimierz 1989a. „O niektórych przysłówkach przestrzennych w gwarze orawskiej”, Polonica 14: 67–76.
; Sikora 1989b: 67ffSikora 1989b / komentarz/comment /
Sikora, Kazimierz 1989b. „Orawskie przysłówki zaimkowe miejsca”, Polonica 14: 67–76.
).

Język czy dialekt?

Gwara Orawska jest uważana za dialekt, w dużym stopniu także przez jego użytkowników, przede wszystkim najmłodszych (Gawlasová 2012: 32ffGawlasová 2012 / komentarz/comment/r /
Gawlasová, Petra 2012. Goralský dialekt jako specifický kulturní znak Oravy. Praca magisterska. Olomuc: Univerzita Palackého v Olomouci. URL: http://theses.cz/id/k18aqb/Petra_Gawlasova_bakalarska_prace3.pdf [dostęp: 26.09.2012 r.]
). Mimo to wielu Orawian ma pozytywny stosunek do posługiwania się swoją gwarą [5przyp05 / komentarz/comment /
http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l1=podstawy-dialektologii&l2=przemiany-spoleczno-cywilizacyjne [dostęp: 29.10.2012 r.]
].

Tożsamość narodowa

Część polska, podobnie jak część słowacka (powiaty namiestowski i twardoszyński), zamieszkana jest głównie przez Polaków i Słowaków, ale mieszkają tam również inne narodowości, m.in. Czesi, których liczba w większości gmin po stronie słowackiej jest większa niż osób deklarujących polską narodowość.
Teren Polskiej Orawy był jednorodny etnicznie – został zasiedlony przez polskich osadników z Małopolski nizinnej i Żywiecczyzny; w osadnictwie brała też w niewielkim zakresie udział ludność wołoska.
Do końca XIX w. mieszkańcy Orawy nie mieli świadomości etnicznej ani narodowej. Według spisu z 1910 r. mieszkało tam 72 125 osób: 59 096 Słowaków, 16 131 Polaków, 2000 Węgrów i 1518 Niemców (Kantor 1997: 149fKantor 1997 / komentarz/comment/r /
Kantor, Ryszard 1997. „Między identyfikacją narodową a regionalną. Przypadek Polskiej Orawy”, Studia Etnologiczne i Antropologiczne 1. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
).
Strona (czecho)słowacka w latach 1970-tych i 1980-tych określała tę ludność jako słowacką, jednak ze spisów powszechnych z lat 1973 i 1982 wyraźnie wynikała odrębność mieszkańców tego regionu [6przyp06 / komentarz/comment /
Sčítanie ľudu, domov a bytov k 1. decembru 1970 v okrese Stará Ľubovňa. Stará Ľubovňa 1973.
Sčítanie ľudu, domov a bytov k 1. novembru 1980 v okrese Stará Ľubovňa. Stará Ľubovňa 1982. Premenymesta Stará Ľubovňa, Stará Ľubovňa 1984.
].
Współcześnie mieszkańcy Orawy myślą o regionie przede wszystkim w kategoriach małej ojczyzny; obywatelstwo polskie czy słowackie gra drugorzędną rolę i nie występują żadne wyraźne napięcia na tle etnicznym. Podziałów etnicznych z reguły nie widać także w przypadku rozmaitych wyborów, choćby do Sejmu, w których nie ujawniają się tendencje do głosowania na kandydatów słowackich przez stronę słowacką ani na polskich przez stronę polską, jednak miały miejsce pojedyncze incydenty, w których narodowość grała rolę [7przyp07 / komentarz/comment /
http://wyborcza.pl/1,76842,10057695,Orawian_sponiewierali____czyli_polsko_slowacka_klotnia.html [dostęp: 30.10.2012 r.]
]. Orawianie wykorzystują też liczne dotacje unijne na rozwój swojego wspólnego dziedzictwa kulturowego [8przyp08 / komentarz/comment /
http://krakow.gazeta.pl/krakow/1,35825,9591318,Narody_i_granice__Kto_ty_jestes__Orawianin_.html [dostęp: 26.09.2012 r.]
].