Pokrewieństwo i tożsamość

języki indoeuropejskie → języki słowiańskie → języki wschodniosłowiańskie → język ukraiński
(za: Lewis 2009Lewis 2009 / komentarz/comment/r /
Lewis, M. Paul (red.) 2009. The Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition. Dallas: SIL International. [http://www.ethnologue.com/].
)

Do najbliżej spokrewnionych z omawianymi tu dialektami odmian językowych należą inne odmiany języka ukraińskiego. Podobieństwo wykazują też rusińskie, a także poleskie i przechodnie odmiany wschodniosłowiańskie, które wielu badaczy traktuje jako ukraińskie. W dalszej kolejności pokrewne są m.in. języki białoruski i rosyjski. Do szerszej rodziny języków słowiańskich należą też zachodniosłowiańskie: czeski i słowacki; serbołużyckie: polski i kaszubski; południowosłowiańskie: bułgarski i macedoński, serbski i chorwacki z bośniackim i czarnogórskim oraz słoweński (Lewis 2009Lewis 2009 / komentarz/comment/r /
Lewis, M. Paul (red.) 2009. The Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition. Dallas: SIL International. [http://www.ethnologue.com/].
).

Dialekty

Wśród omawianych tu dialektów Michał Łesiów wyróżnia trzy obszary: nadsańskie, naddniestrzańskie i wołyńsko-chełmskie (Łesiw 1997Łesiw 1997 / komentarz/comment/r /
Лесів, Михайло [Łesiw] 1997. Украïнські говірки у Польщі. Варшава: Украïнський Архів.
).
W dialektologii ukraińskiej stosowano różnorodne podziały na dialekty, gwary i narzecza. Szczegółowy przegląd owych rozmaitych prób klasyfikacji jest w monografii Michała Łesiowa Украïнські говірки у Польщі.

Tożsamość

W publikacjach przedwojennych Michał Łesiów dostrzega tendencję do zwiększenia procentowego udziału Polaków, np. poprzez wliczanie osób wyznania unickiego do narodowości polskiej (Łesiw 1997: 243Łesiw 1997 / komentarz/comment/r /
Лесів, Михайло [Łesiw] 1997. Украïнські говірки у Польщі. Варшава: Украïнський Архів.
).
Z drugiej strony dialektów ukraińskich używała i używa ludność niekoniecznie tylko „ruska” albo ukraińska, ale również polska.
Przed II wojną światową wielu prawosławnych uważało się za „Tutejszych” albo Polaków (Czyżewski i Warchoł 1998: XVIIICzyżewski i Warchoł 1998 / komentarz/comment/r /
Czyżewski, Feliks & Stefan Warchoł 1998. Polskie i ukraińskie teksty gwarowe ze wschodniej Lubelszczyzny. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

). Do wyboru narodowości ukraińskiej wielu grekokatolików i prawosławnych skłoniła lokalna administracja, obsadzona przez Niemców w czasie II wojny światowej Ukraińcami.
W latach 1944-1947 ludność uznana za ukraińską była deportowana: początkowo wywożono ją na radziecką Ukrainę, potem na teren ziem zachodnich i północnych w ramach Akcji „Wisła”. W latach 1940-tych tereny poukraińskie zasiedlano ludnością polską.
Jak twierdzi Anna Zielińska (2012: 13Zielińska 2012 / komentarz/comment/r /
Zielińska, Anna et al. 2012. „Wielojęzyczność w województwie lubuskim. Stan współczesny”, w: Beata A. Orłowska i Krzysztof Wasilewski (red.) Mniejszości regionu pogranicza polsko-niemieckiego. Gorzów Wielkopolski: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, s. 13-23.

), w województwie lubuskim „gwarą wschodniosłowiańską oddaloną od standardowego języka ukraińskiego” posługiwała się również ludność o polskiej tożsamości narodowej.


Akcja „Wisła” (za: http://www.irekw.internetdsl.pl/akcja_wisla1.jpg).

Timothy Snyder zwraca uwagę, że zamieszkałe na pograniczu osoby,  identyfikujące się zarówno jako Polacy, jak i Ukraińcy, posługiwały się językiem polskim i ukraińskim – ponadto ich kultura była bardzo zbliżona. Pisząc o czystkach etnicznych, zwraca uwagę, że „w 1947 r. wszyscy zakładali, iż narodowość jest czymś totalnym, zatem wykluczającym przynależność do innego narodu – że zatem jednostce da się przypisać tylko jedną tożsamość narodową” (Snyder 2006: 233-235Snyder 2006 / komentarz/comment/r /
Snyder, Timothy 2006. Rekonstrukcja narodów. Polska, Ukraina, Litwa i Białoruś 1569-1999. Sejny: Pogranicze.
).