Statystyka/Cechy mówców

Liczba użytkowników

Dane historyczne

Według danych opublikowanych w 1877 r. ludności mówiącej po małorusku żyło wówczas w Królestwie Polskim (ukr. Царство Польское) 280 780 osób (Czubinski 1877: 362Czubinski 1877 / komentarz/comment/r /
Чубинский, Павел П. [Czubinski] 1877. Труды Этнографическо-статистической экспедиціи в Западно-Русскій край, снаряженной Императорским Русским географическим обществом (Юго-Западный отдѣл). матеріалы и изслѣдованія. Т. 7. Выпускъ 2-й. Петербург.
). Ponadto Małorusini zamieszkiwali obecne ziemie polskie wchodzące w skład innych jednostek administracyjnych Rosji, np. w ujeździe (powiecie) bielskim, ale brak dlań szczegółowych danych (Czubinski 1877: 361Czubinski 1877 / komentarz/comment/r /
Чубинский, Павел П. [Czubinski] 1877. Труды Этнографическо-статистической экспедиціи в Западно-Русскій край, снаряженной Императорским Русским географическим обществом (Юго-Западный отдѣл). матеріалы и изслѣдованія. Т. 7. Выпускъ 2-й. Петербург.
).
Wedle Encyklopedii Powszechnej z 1861 r. w mieście Chełm żyło 1116 Polaków, 10 Rosjan i 2481 Żydów. Michał Łesiów stwierdza, że Ukraińców wyznania unickiego liczono wówczas jako Polaków. W Wielkiej Encyklopedii Powszechnej Ilustrowanej z 1893 r. brak natomiast informacji o przynależności etnicznej albo używanych językach. Zawarte są jednak informacje o kwestiach wyznaniowych, w powiecie chełmskim wyróżnić można było: „40,6% prawosławnych, 33,4% katolików, 15,6% protestantów i 10,4% żydów”. Trudno jednoznacznie odnieść te dane do liczby mówców gwar ukraińskich (Łesiw 1997: 204Łesiw 1997 / komentarz/comment/r /
Лесів, Михайло [Łesiw] 1997. Украïнські говірки у Польщі. Варшава: Украïнський Архів.
).
W międzywojennych źródłach z tego samego okresu liczba Ukraińców, czy też Rusinów, w powiecie chełmskim potrafiła wynosić 8% albo 32%, w zależności czy cytowane jest źródło polskie, czy ukraińskie (Łesiw 1997: 242-245Łesiw 1997 / komentarz/comment/r /
Лесів, Михайло [Łesiw] 1997. Украïнські говірки у Польщі. Варшава: Украïнський Архів.
).
Według danych z 1940 r. w ówczesnym Generalnym Gubernatorstwie (prowincji utworzonej z części ziem polskich na terenach okupowanych przez III Rzeszę) mieszkało 744 tys. Ukraińców (Arlt 1940: 65Arlt 1940 / komentarz/comment/r /
Arlt, Fritz 1940. Die ukrainische Volksgruppe im Generalgouvernement. Krakau: Arlt.
).

Dane współczesne

Matelski (2012: 69Matelski 2012 / komentarz/comment/r /
Matelski, Dariusz 2012. „Ochrona prawna mniejszości narodowych i etnicznych w Trzeciej Rzeczypospolitej”, w: Beata A. Orłowska & Krzysztof Wasilewski (red.) Mniejszości regionu pogranicza polsko-niemieckiego. Gorzów Wielkopolski: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, s. 59-75.
) przywodzi następujące dane szacunkowe odnośnie liczby Ukraińców w Polsce w latach 1945-1990:
 

1945-1946	1961-1962	1978	1989-1990
650 tys.	180 tys.	220 tys.	300-400 tys.

Na podstawie obecnych szacunków w Polsce mieszka 300 tys. osób mówiących po ukraińsku (Łesiów 1997: 13Łesiów 1997 / komentarz/comment/r /
Łesiów, Michał 1997. „Historia badań nad gwarami ukraińskimi na ziemiach współczesnej Polski”, w: Feliks Czyżewski & Michał Łesiów (red.) Ze studiów nad gwarami wschodniosłowiańskimi w Polsce. Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 13-31.

).
Według danych Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań (2002) narodowość ukraińską zadeklarowało 27 172 obywateli polskich, z czego najwięcej w województwie warmińsko-mazurskim – 11 881.

Struktura wiekowa i zakres użycia

Jak podawano w 1998 r., język ukraiński na Lubelszczyźnie był znany przede wszystkim najstarszemu pokoleniu autochtonów i repatriantów zza Buga. Repatrianci posługiwali się nie lokalnymi odmianami ukraińskimi, a przywiezionymi z obszaru dzisiejszej Ukrainy (Czyżewski i Warchoł 1998: XXICzyżewski i Warchoł 1998 / komentarz/comment/r /
Czyżewski, Feliks & Stefan Warchoł 1998. Polskie i ukraińskie teksty gwarowe ze wschodniej Lubelszczyzny. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

). Autochtoniczna ludność wschodniej Lubelszczyzny używała ukraińskiego w kontaktach nieoficjalnych. Tylko część posługuje się językiem literackim, doskonaląc jego znajomość poprzez lekturę czasopism (Czyżewski i Warchoł 1998: XXIICzyżewski i Warchoł 1998 / komentarz/comment/r /
Czyżewski, Feliks & Stefan Warchoł 1998. Polskie i ukraińskie teksty gwarowe ze wschodniej Lubelszczyzny. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

).
Na niektórych obszarach gwara pełni rolę jedynie języka folkloru: opowiada się w niej bajki, śpiewa pieśni, używa jej się doraźnie, na zamówienie lub prośbę osoby z zewnątrz (Czyżewski i Warchoł 1998: XXIICzyżewski i Warchoł 1998 / komentarz/comment/r /
Czyżewski, Feliks & Stefan Warchoł 1998. Polskie i ukraińskie teksty gwarowe ze wschodniej Lubelszczyzny. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

).

Inne języki, jakimi posługują się mówcy

Obecnie dialekty ukraińskie w Polsce ustępują miejsca ukraińskiemu językowi ogólnemu  (Wicherkiewicz 2000: 189Wicherkiewicz 2000 / komentarz/comment/r /
Wicherkiewicz, Tomasz 2000. „Tożsamość mniejszości językowych w Rzeczypospolitej Polskiej”, w: T. Kostyrko, T. Zgółka (red.) Kultura wobec kręgów tożsamości. Materiały konferencji przedkongresowej Poznań 19-21 października 2000. Poznań-Wrocław.
).
Gwary ukraińskie w Polsce ulegają wpływom języka polskiego (również w odmianie gwarowej – por. Czyżewski 1993Czyżewski 1993 / komentarz/comment/r /
Czyżewski, Feliks 1993. „Peryferie językowe a gwary przejściowe (na przykładzie ukraińskich gwar Pobuża przedstawionych w AUM)”, Rozprawy Slawistyczne 6: 37-54.
) i standardowego języka ukraińskiego (Łesiów 1997: 13Łesiów 1997 / komentarz/comment/r /
Łesiów, Michał 1997. „Historia badań nad gwarami ukraińskimi na ziemiach współczesnej Polski”, w: Feliks Czyżewski & Michał Łesiów (red.) Ze studiów nad gwarami wschodniosłowiańskimi w Polsce. Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 13-31.

).
Warto zaznaczyć, że przesiedleńcy z Polski na Wołyniu do dzisiaj posługują się również polszczyzną (Karaszczuk 2001: 105Karaszczuk 2001 / komentarz/comment/r /
Каращук, Ганна [Karaszczuk] 2001. „Волинь и польщизна”, w:  Feliks Czyżewski & Hryhorij Arkuszyn (red.) Ukraińskie i polskie gwary pogranicza. Lublin-Łuck: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, s. 103-109.
).
Niektórzy użytkownicy gwar ukraińskich posługują się też gwarami polskimi z danego obszaru (por.  Warchoł 1992Warchoł 1992 / komentarz/comment/r /
Warchoł, Stefan 1992. Specyfika gwar mieszanych i przejściowych na terenach etnicznie zróżnicowanych. Lublin: UMCS.
).
W województwie lubuskim po 1945 r. dla osób posługujących się odmianami ukraińskimi wzorcem polszczyzny pozostawały dialekty wielkopolskie i mazowieckie, które przejmowali od sąsiadów (Zielińska 2012: 14Zielińska 2012 / komentarz/comment/r /
Zielińska, Anna et al. 2012. „Wielojęzyczność w województwie lubuskim. Stan współczesny”, w: Beata A. Orłowska i Krzysztof Wasilewski (red.) Mniejszości regionu pogranicza polsko-niemieckiego. Gorzów Wielkopolski: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, s. 13-23.

).