Obecność w życiu publicznym

Status oficjalny

W Urzędowym Rejestrze Gmin, w których używany jest język pomocniczy, nie występuje żadna gmina z językiem ukraińskim (http://mac.gov.pl/wp-content/uploads/2011/12/Lista-gmin-wpisanych-do-Urz%C4%99dowego-Rejestru-Gmin-w-kt%C3%B3rych-jest-u%C5%BCywany-j%C4%99zyk-pomocniczy.pdf). Według ministerialnego wykazu brak gmin, w których ponad 20% mieszkańców posługuje się językiem ukraińskim, por. http://www2.mswia.gov.pl/download.php?s=1&id=947).
Ratyfikacja przez Polskę Europejskiej karty języków regionalnych lub mniejszościowych uwzględnia język ukraiński  (List of declarations 2012List of declarations 2012 / komentarz/comment/r /
List of declarations 2012. „List of declarations made with respect to treaty No. 148. European Charter for Regional or Minority Languages. Status as of: 3/11/2012”, Council of Europe. [http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ListeDeclarations.asp?NT=148&CM=8&DF=23/01/05&CL=ENG&VL=1]
).
Język ukraiński posiada status języka urzędowego Ukrainy.

Media

Od 1956 r. ukazuje się czasopismo mniejszości ukraińskiej Наше Слово (Nasze Słowo) (http://nslowo.free.ngo.pl). Publikowany jest też periodyk dla ukraińskich nauczycieli Рідна мова (Ridna mowa). Na Podlasiu ukazuje się czasopismo Над Бугом і Нарвою (Nad Buhom i Narwoju).
Oddział Polskiego Radia w Białymstoku emituje trzy razy w tygodniu audycję Ukraińska dumka. Jej archiwalne wydania dostępne są do odsłuchania i na oficjalnej stronie internetowej – http://www.radio.bialystok.pl/dumka. Oddział Polskiego Radia w Szczecinie nadaje w każdą niedzielę audycję Posydeńki – czyli rozmowy ukraińskie (Посиденьки) prowadzoną w języku polskim i ukraińskim (http://www.radioszczecin.pl/index.php?idp=249&idx=36).
Oddział Telewizji Polskiej w Białymstoku emituje audycję Przegląd ukraiński produkowaną przez firmę zewnętrzną.
Brak natomiast mediów nastawionych ściśle na publikacje w odmiennych od ukraińskiego standardu odmianach, które tu omówiono.

Szkolnictwo

Rozkwit szkolnictwa ukraińskiego w Polsce  przypada na lata 1956-1960. Później rozpoczął się regres ze względu na niedobór kadr, obojętność rodziców, a także migracje (Słabig 2012: 37Słabig 2012 / komentarz/comment/r /
Słabig, Arkadiusz 2012. „Działalność społeczno-kulturalna Ukraińców, Litwinów i Białorusinów na Pomorzu Zachodnim i Ziemi Lubuskiej w latach 1956-1989 na tle polityki władz”, w: Beata A. Orłowska & Krzysztof Wasilewski (red.) Mniejszości regionu pogranicza polsko-niemieckiego. Gorzów Wielkopolski: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, s. 35-58.
). W latach 1970-tych polityka państwa nabrała charakteru bardziej asymilacyjnego: ograniczano nakłady na szkolnictwo i znoszono struktury związku mniejszości (Słabig 2012: 37-38Słabig 2012 / komentarz/comment/r /
Słabig, Arkadiusz 2012. „Działalność społeczno-kulturalna Ukraińców, Litwinów i Białorusinów na Pomorzu Zachodnim i Ziemi Lubuskiej w latach 1956-1989 na tle polityki władz”, w: Beata A. Orłowska & Krzysztof Wasilewski (red.) Mniejszości regionu pogranicza polsko-niemieckiego. Gorzów Wielkopolski: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, s. 35-58.
). Dokładne dane na temat liczby uczniów i szkół prezentuje Marek Syrnyk (por. Syrnyk [rok?]Syrnyk [rok?] / komentarz/comment/r /
Syrnyk, Marek [rok nieznany]. „Historia organizacji nauki języka ukraińskiego w Polsce po 1952 roku”, Ridna Mowa. [http://interklasa.pl/portal/dokumenty/ridna_mowa_pl/index.php?page=nauka-jezyka-ukrainskiego]
).
W roku szkolnym 2011/12 w Polsce języka ukraińskiego jako ojczystego uczyło się:

• 897 uczniów w 81 szkołach podstawowych,
• 503 uczniów w 47 gimnazjach,
• 238 uczniów w 7 liceach ogólnokształcących,
• 3 uczniów 1 technikum (MRS 2012MRS 2012 / komentarz/comment/r /
  Mały rocznik statystyczny 2012. MRS 2012. Warszawa: ZWS.
  ).

Ponadto według Syrnyka i Wicherkiewicza (2006: 20Syrnyk i Wicherkiewicz 2006 / komentarz/comment/r /
Syrnyk, Marko & Tomasz Wicherkiewicz 2006. Ukrainian & Ruthenian. The Ukrainian and Ruthenian language in education in Poland. Ljouwert: Mercator-Education. [http://www.mercator-research.eu/fileadmin/mercator/dossiers_pdf/Ukrainian_Ruthenian.pdf]
) język ukraiński używany był w dwóch przedszkolach: w Przemyślu i Bielsku Podlaskim.
Zakres wykorzystania języka ukraińskiego w nauczaniu jest zróżnicowany – może obejmować większość przedmiotów albo tylko przedmioty związane z Ukrainą i jej kulturą, a także naukę religii (greckokatolickiej) (Syrnyk i Wicherkiewicz 2006: 22-23Syrnyk i Wicherkiewicz 2006 / komentarz/comment/r /
Syrnyk, Marko & Tomasz Wicherkiewicz 2006. Ukrainian & Ruthenian. The Ukrainian and Ruthenian language in education in Poland. Ljouwert: Mercator-Education. [http://www.mercator-research.eu/fileadmin/mercator/dossiers_pdf/Ukrainian_Ruthenian.pdf]
).


Podręcznik – zbiór materiałów do grupowego samokształcenia w zakresie języka ukraińskiego, wydany w Polsce.

Oprócz szkolnictwa publicznego funkcjonują także punkty nauczania języka ukraińskiego organizowane przez Związek Ukraińców w Polsce (Kossakowska 2007: 161-162Kossakowska 2007 / komentarz/comment/r /
Kossakowska, Ilona 2007. „Mniejszości narodowe i etniczne w województwie podlaskim”, w: Antoni Mironowicz & Marcin Ulanowski (red.) Kościoły i związki wyznaniowe, a świadomość narodowa mieszkańców pogranicza. Białystok: Wyższa Szkoła Administracji Publicznej im. Stanisława Staszica, s. 155-168.
).
Po ukończeniu szkoły średniej można w Polsce przystąpić do egzaminu maturalnego z języka ukraińskiego. Studia w zakresie filologii ukraińskiej oferują: Katolicki Uniwersytet Lubelski, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Szczeciński, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski i Uniwersytet Warszawski.  Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie oferuje studia podyplomowe w zakresie europeistyki i ukrainistyki.

Życie religijne

Synod Biskupów Kościoła Prawosławnego w Polsce 3 września 1924 r. zezwolił na używanie języka ukraińskiego w nabożeństwach, kazaniach i nauczaniu religii (Bobryk 2011: 123Bobryk 2011 / komentarz/comment/r /
Bobryk, Adam 2011. „Narodowościowy aspekt języka Liturgii w Polskiej Autokefalicznej Cerkwi Prawosławnej”, w: Ewa Golachowska & Anna Zielińska (red.) Wokół religii i jej języka. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
; Własowski 1961Własowski 1961 / komentarz/comment/r /
Власовський, Іван [Własowski] 1961. Нарис історіï Украïнськоï Православноï Церкви. Т. 4. Бавнд-Брук: Украïнська Православна Церква в ЗДА. [http://www.anti-raskol.ru/pages/574]
). Obecnie w liturgii wykorzystywany jest język cerkiewnosłowiański, a także polski. Nadal trwają prace nad ukraińskim przekładem liturgii św. Jana Chryzostoma (Misijuk 2012: 5Misijuk 2012 / komentarz/comment/r /
Misijuk, Włodzimierz 2012. „Nasz obecnie używany cerkiewny język liturgiczny – pomoc, czy utrudnienie?”, w: Parafia prawosławna pw. Wszystkich Świętych w Białymstoku. [http://www.wygoda.cerkiew.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=403&format=pdf]
).


Ogłoszenia w języku ukraińskim na drzwiach cerkwi prawosławnej w Lubaczowie, fot. T. Wicherkiewicz.

W kościele greckokatolickim liturgia św. Jana Chryzostoma została przetłumaczona na język ukraiński i w tym języku jest najczęściej odprawiana. Sporadycznie używa się języka cerkiewnosłowiańskiego.


Dwujęzyczna ukraińsko-polska tablica z oznaczeniem katedry greckokatolickiej w Przemyślu, fot. T. Wicherkiewicz.

Według danych z 1940 r. 42,3% osób uznanych z Ukraińców było wyznania grekokatolickiego (głównie na dawnych ziemiach austro-węgierskich), 32,4% wyznawało prawosławie (na Chełmszczyźne, Podlasiu, a także na Łemkowszczyźnie), 25,3% było wyznawcami katolicyzmu w obrządku rzymskim (na Chełmszczyźnie i na Podlasiu) (Arlt 1940: 65Arlt 1940 / komentarz/comment/r /
Arlt, Fritz 1940. Die ukrainische Volksgruppe im Generalgouvernement. Krakau: Arlt.
).

Opinie

Na pytanie: „Bez którego z wymienionych niżej elementów trudno wyobrazić sobie kulturę ukraińskiej mniejszości w Polsce?” najwięcej (93%) respondentów spośród przedstawicieli mniejszości wskazało język ukraiński (Prystasz 2011: 148Prystasz 2011 / komentarz/comment/r /
Prystasz, Jarosław 2011. „Mniejszość ukraińska o swojej kulturze. Wyniki badań ankietowych”, w: Artur Kijas (red.) Ukraińcy – historia i kultura. Szreniawa: Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego, s. 146-158.
). Według Jarosława Prystasza nosiciele kultury mniejszości ukraińskiej „chcieliby zachować ją w niezmienionym stanie, (…) bez obcych wpływów” – badacz zauważa jednak, że jest to niemożliwe (Prystasz 2011: 153Prystasz 2011 / komentarz/comment/r /
Prystasz, Jarosław 2011. „Mniejszość ukraińska o swojej kulturze. Wyniki badań ankietowych”, w: Artur Kijas (red.) Ukraińcy – historia i kultura. Szreniawa: Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego, s. 146-158.
).

Przykładowe teksty

Bajka w gwarze nadsańskiej z Chotyńca (powiat jarosławski):

Виïхав рицар на куні с хлопцім ду вуленьскуï дурогі. Надходіт смерть:
- Де ти ïдіш?
- Ïду, гадаï, бу ту ходіт смерть, я ï хочу пубачиті. Ти, слухай, зубата, виката, ти сухоребриці, та ти тілю людій пуніщила зі світа!
В туй чес вуна кажи:
- Ти, слухай! А выспувідав ти сі, як ти йшов міне відіті?
Тераз ïму зачинаï рубіті сі слабу:
- Пані муя, смерті, пузволь міні вірнутісі ду дому.
- Хто хоче міне взддріті, як ти міне вздрів, ту ду дому ні будіш віртав.
- Муя пані, я тібе возму за жину.
- Шуби я хтіла з того світа мужа маті, я би ні такі мала. Бив ту Самсон, такій, шу крутів світом, як кулісом, а я ïго взєла, і кавалірів такіх, як ти. А тера ти хочиш, шуби я туб´ï била за жину!
- Смерті, муя пані, дай мі сі висповідаті!
- А ти яґ´ïс хтів міне відіті, тре сі билу висповідаті.
Взєла ïго міч з ïго рук и вітєла ïму голову і так сказала ду хлопці:
- Ïді, дай знаті ду двура́, шуби ïго тіло птіци ні руснусіли и круве́ шубі ни пілі.

(zapisała M. Przepiórska w 1932 r., za: Łesiw 1997: 188-189Łesiw 1997 / komentarz/comment/r /
Лесів, Михайло [Łesiw] 1997. Украïнські говірки у Польщі. Варшава: Украïнський Архів.
)

gwara nadsańska (odnosząca się wg W. Kuraszkiewicza do narzecza południowo-zachodniego) ze wsi Kulno na północny wschód od Leżajska. Luźne zdania i wyrazy.

ḱˈiu̯na, ḱiẃⁱ̯ˈańsky lˈude. b́idˈa u̯ nas. hadˈai̯ut jak xto xce. xałˈupa, dim, pomutˈufka, pydvˈaḷyna, śćinˈa, pydłˈoha, purˈix, puvˈała, strˈixa, pⁱ̯ec, pryṕičok, poṕiu̯, nymˈa pˈoṕiłu, sˈaǯa, belkˈy, v́iknˈo, uḱˈiencyća, utwurˈytï dvˈery. trˈeba śiditi w dˈoma, śidˈit nad łaˈav́i. ny v́idno w doˈmu. vˈit•ˈec, ʒ́adok. bˈapka, małˈē ʒ́ecko, ćˈotka, swak, žat́, nyv́ˈistka, vitčˈym, macˈoxa, wduwˈa, wdiwˈec, nïma wdiwąˈa, stryk. dum m•ˈen•e, du t•eb•e, vin v•iz•ˈe mukˈu, kurˈyto dla svïnˈïi̯ zahurˈoǯene dla tylˈatï. v́iy du hnˈoi̯u, śičkˈarńa.

(zapisał W. Kuraszkiewicz w 1938 r., za: Kuraszkiewicz 1963: 147Kuraszkiewicz 1963 / komentarz/comment/r /
Kuraszkiewicz, Władysław 1963. Zarys dialektologii wschodniosłowiańskiej. Warszawa: PWN.
)

gwara zamojska mieszana z polską (odnosząca się wg W. Kuraszkiewicza do narzecza południowo-zachodniego) ze wsi Siedliska na zachód od Zamościa. Luźne zdania i wyrazy.

na śt́ińˈi v•ˈis•itˈ ubraˈańe. un•ˈi puv́eźli ʒ́ecko kst•ˈitˈi. na xau̯ˈuṕi jest stŕˈixa. o, juž zyhn•ilˈi spuḱˈi f strˈyśi n•i treba utf•irˈat•i dv•erˈyi̯. f škˈoli dužo u̯ˈavok. kali stuu̯ˈa stui̯ˈet́ stuu̯ḱˈi. wun śid•ˈit́ na łˈafći. škoda časi trat•it•i, tra ješče pośid́ˈit•ï. gwuśt́ śid•ˈit́ f porˈoźi. v v•ˈečur t•ˈemno w xau̯ˈuṕi, ńi v•ˈidno śe. v n•ˈego v•elˈikajai̯a fam•ˈilii̯a: wun mai̯e bˈat́ka, ǯˈatka, žˈunku i d́it•ïi̯ ḱilˈoro. to wduv•ˈeć, s•irotˈa a to śirˈotka. pryn•ˈeś dv́i v́idrˈi vˈody. fśi v́ˈedra ǯurˈavyi̯i.

(zapisał W. Kuraszkiewicz w 1939 r., za: Kuraszkiewicz 1963: 148Kuraszkiewicz 1963 / komentarz/comment/r /
Kuraszkiewicz, Władysław 1963. Zarys dialektologii wschodniosłowiańskiej. Warszawa: PWN.
)

gwara chełmska (odnosząca się wg W. Kuraszkiewicza do narzecza środkowego) ze wsi Brzeźno, 12 km na wschód od Chełma.

Byrˈezyno (brzyźno), bryzˈeńśḱii̯ lˈude. d́iduu̯sḱˈei̯ hlip, nyv́ˈistka, swˈekur wui̯čˈyᵉm mˈačuha, pudv́ire, pudmurˈiu̯ka, pudvˈaliny, bˈelok f styńˈi, stŕixa, pˈopył, wuhˈń, sˈaǯa, v́ira, v́ˈiryty, purˈih, stŕˈixa, f-strˈisy, wuknˈo, wukˈonnyći, utčyńˈeti̯itśa svˈery, sydˈyt́ na krˈysłuvy, stïł, lˈyško, nyš, syl, tylk, zaṕïle, zapˈilnyći, suḱˈira, tupurˈystko, hurˈaty, burunuvˈaty, płuχ, liḿiš, hard́ˈil, pulˈića, suwˈak, ligurˈator, tra pycy χlip, zˈamuš wuddai̯.

(Kuraszkiewicz 1963: 148-149Kuraszkiewicz 1963 / komentarz/comment/r /
Kuraszkiewicz, Władysław 1963. Zarys dialektologii wschodniosłowiańskiej. Warszawa: PWN.
)

gwara włodawska (odnosząca się wg W. Kuraszkiewicza do narzecza środkowego) ze wsi Lack, 16 km na północny zachód od Włodawy.

Lećḱˈe, Lećkˈi lˈude, pui̯ˈixały z dytˈynyi̯u du xrystˈu, pušłˈa du spˈowydy, sydˈymuść (posiadłość), na purˈohuvy cy na purˈozy, stynˈa, na styńˈi, wśi ścˈiny, purˈox, mau̯ š́č́ˈiśće ščo ut́ˈik, bo bułab iomu bydˈa, tylˈi, i̯ahńˈi, š́ipka, č́ˈisto buwaˈai̯u, čˈyste zbˈižže, ṕič, zaṕiču, prˈypyk, na prˈypyčy, hˈorščyk, pˈopył, ny utčyńˈii̯ dvˈery bo zˈymno i̯de, stiïł - stołyk, łïško, zaswytˈy łˈampu, bo pˈou̯nučy fxˈaty, nałyłˈy nafty, zabˈyi̯ gˈoźʒ́a f stynˈu, dydˈulo, prˈadyd, źit́, nyv́istka, d́it́ko.

(Kuraszkiewicz 1963: 149Kuraszkiewicz 1963 / komentarz/comment/r /
Kuraszkiewicz, Władysław 1963. Zarys dialektologii wschodniosłowiańskiej. Warszawa: PWN.
)

Dotychczasowy stan wiedzy

Badania na temat gwar nadsańskich zapoczątkował Iwan Werchratski – w swojej publikacji Про говір долівський z 1900 r., pierwszy zwrócił uwagę na ten nieznany wówczas dialekt. Werchratski udokumentował nie tylko słownictwo, ale i zjawiska na poziomie gramatyki, fonetyki i składni. Niemniej dopiero wraz z monografią Надсянський говір Marii Przepiórskiej rozpowszechniła się przyjęta dziś nazwa tego kompleksu gwar.
W 1912 r. Werchratski wydał monografię na temat gwary baciuckiej (naddniestrzańskiej), w której znalazły się materiały z miejscowości Werchrata i Lubycza.
Pomimo że badanie gwar ukraińskich z dzisiejszego terytorium Polski datuje się jeszcze przed I wojną światową (Łesiw 1997: 6Łesiw 1997 / komentarz/comment/r /
Лесів, Михайло [Łesiw] 1997. Украïнські говірки у Польщі. Варшава: Украïнський Архів.
), to brak o nich informacji w publikacjach z czasów, kiedy o ukraińskich gwarach w PRL pisać nie było wolno (Łesiw 1997 157-158Łesiw 1997 / komentarz/comment/r /
Лесів, Михайло [Łesiw] 1997. Украïнські говірки у Польщі. Варшава: Украïнський Архів.
).
Duży wkład w skonsolidowanie informacji na temat wszystkich ukraińskich dialektów używanych w Polsce wniósł Michał Łesiów, publikując w 1997 r. monografię Украïнські говірки у Польщі.
Najmniej zbadana wydaje się kwestia gwar ukraińskich na nowych obszarach Polski (po  II wojnie światowej). Trudno określić, na ile występują tam dialekty mieszane, a na ile gwary przeniesione z konkretnych obszarów szerzej omawianych w niniejszym profilu. Należałoby się jednak spodziewać, że nawet w przypadkach drugiego typu na przestrzeni prawie siedemdziesięciu lat w gwarach powinny były dokonać się zmiany istotnie odróżniające je od dialektów obszarów rdzennych. Na pewne różnice na poziomie fonetycznym i leksykalnym wskazuje choćby publikacja Danuty Jarczak (1972Jarczak 1972 / komentarz/comment/r /
Jarczak, Danuta 1972. „Niektóre osobliwości przemieszczonej gwary ukraińskiej w powiecie stargardzkim województwa szczecińskiego”, Zeszyty Naukowe 6: 41-54. Szczecin: Uniwersytet Poznański im. Adama Mickiewicza. Wyższa Szkoła Nauczycielska w Szczecinie.
).

Literatura

Niektóre cechy gwar naddniestrzańskich możemy znaleźć w utworach Iwana Wyszeńskiego (Іван Вишенський, 1545~1620). W swoich intermediach (drobnych utworach dramatycznych odgrywanych pomiędzy aktami głównego utworu scenicznego) gwary naddniestrzańskie wykorzystywał XVII-wieczny dramaturg Jakub Gawatowic (Якуб Гаватович).
W 1837 r. galicyjskie ugrupowanie literackie Ruska Trójca wydało w Budapeczcie almanach literacki Rusałka Dniestrowa, który był impulsem do rozwoju literackiego języka ukraińskiego opartego na gwarach południowo-zachodnich. W utworach wchodzących w skład almanachu widoczny jest wpływ gwar naddniestrzańskich. W późniejszym okresie galicyjskie dialektyzmy u Iwana Franki (ukraiński poeta i pisarz przełomu XIX/XX w., jedna z najbardziej znaczących postaci w historii literatury ukraińskiej) są to w istocie elementy zaczerpnięte z gwar naddniestrzańskich (Łesiw 1997: 229Łesiw 1997 / komentarz/comment/r /
Лесів, Михайло [Łesiw] 1997. Украïнські говірки у Польщі. Варшава: Украïнський Архів.
).

Słownik

Feliks Czyżewski i Michał Sajewicz opublikowali w 1997 r. artykuł „Słownictwo ludowe ukraińskiej gwary wsi Ochoża koło Chełma” (por. Czyżewski i Sajewicz 1997Czyżewski i Sajewicz 1997 / komentarz/comment/r /
Czyżewski, Feliks & Michał Sajewicz 1997. „Słownictwo ludowe ukraińskiej gwary wsi Ochoża koło Chełma”, w: Feliks Czyżewski & Michał Łesiów (red.) Ze studiów nad gwarami wschodniosłowiańskimi w Polsce. Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 45-87.

).

Mapy, atlasy

Przed II wojną światową Iwan Ziłyński podjął się opracowania atlasu gwar ukraińskich południowo-wschodniej Polski. Materiały do tego atlasu zostały opublikowane w 1975 r. (Karaś 1975Karaś 1975 / komentarz/comment /
Karaś, Mieczysław 1975. Studia nad dialektologią ukraińską i polską: z materiałów b. Katedry języków ruskich UJ. Kraków: PWN.
). W okresie powojennym Paweł Smoczyński przystąpił do opracowania Atlasu gwar Lubelszczyzny. W II połowie lat 1980-tych gromadzono materiał ukraiński do Atlasu gwar wschodniosłowiańskich Pobuża. W 1986 r. opublikowano Atlas gwar polskich i ukraińskich okolic Włodawy (Czyżewski 1986Czyżewski 1986 / komentarz/comment/r /
Czyżewski, Feliks 1986. Atlas gwar polskich i ukraińskich okolic Włodawy. Lublin: UMCS.
). Materiały z terenu Polski zawiera też Атлас украïнськоï мови (Atlas języka ukraińskiego – Bandriwski et al. 1988Bandriwski et al. 1988 / komentarz/comment/r /
Бандрівський, Д. Г. [Bandriwski] et al. 1988. Атлас украïнськоï мови. Киïв: Наукова думка.
) (Czyżewski i Warchoł 1998: XXIXCzyżewski i Warchoł 1998 / komentarz/comment/r /
Czyżewski, Feliks & Stefan Warchoł 1998. Polskie i ukraińskie teksty gwarowe ze wschodniej Lubelszczyzny. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

).

Zaplecze organizacyjne

W 1955 r. polskie władze podjęły decyzję o stworzeniu organizacji społeczno-kulturalnej dla Ukraińców w Polsce (Słabig 2012: 35Słabig 2012 / komentarz/comment/r /
Słabig, Arkadiusz 2012. „Działalność społeczno-kulturalna Ukraińców, Litwinów i Białorusinów na Pomorzu Zachodnim i Ziemi Lubuskiej w latach 1956-1989 na tle polityki władz”, w: Beata A. Orłowska & Krzysztof Wasilewski (red.) Mniejszości regionu pogranicza polsko-niemieckiego. Gorzów Wielkopolski: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, s. 35-58.
). Organizacja ta  - Ukraińskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne - była nadzorowana przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (Słabig 2012: 35Słabig 2012 / komentarz/comment/r /
Słabig, Arkadiusz 2012. „Działalność społeczno-kulturalna Ukraińców, Litwinów i Białorusinów na Pomorzu Zachodnim i Ziemi Lubuskiej w latach 1956-1989 na tle polityki władz”, w: Beata A. Orłowska & Krzysztof Wasilewski (red.) Mniejszości regionu pogranicza polsko-niemieckiego. Gorzów Wielkopolski: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, s. 35-58.
). Do zadań UTSK miało należeć podnoszenie „poziomu kultury i świadomości narodowej”, a także rozwijanie kultury „socjalistycznej w treści i narodowej w formie” (Słabig 2012: 35Słabig 2012 / komentarz/comment/r /
Słabig, Arkadiusz 2012. „Działalność społeczno-kulturalna Ukraińców, Litwinów i Białorusinów na Pomorzu Zachodnim i Ziemi Lubuskiej w latach 1956-1989 na tle polityki władz”, w: Beata A. Orłowska & Krzysztof Wasilewski (red.) Mniejszości regionu pogranicza polsko-niemieckiego. Gorzów Wielkopolski: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, s. 35-58.
). Z czasem jednak w organizacji znalazły się osoby niewspierające systemu politycznego, a terenowi działacze UTSK poczęli agitować za likwidacją skutków przesiedlenia i umożliwieniem ludności ukraińskiej powrotu na dawne ziemie. Po 1957 r. wzmocniono kontrolę w stosunku do towarzystwa, a w razie potrzeb likwidowano niektóre oddziały terenowe (Słabig 2012: 36Słabig 2012 / komentarz/comment/r /
Słabig, Arkadiusz 2012. „Działalność społeczno-kulturalna Ukraińców, Litwinów i Białorusinów na Pomorzu Zachodnim i Ziemi Lubuskiej w latach 1956-1989 na tle polityki władz”, w: Beata A. Orłowska & Krzysztof Wasilewski (red.) Mniejszości regionu pogranicza polsko-niemieckiego. Gorzów Wielkopolski: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, s. 35-58.
).
Największą organizacją skupiającą mniejszość ukraińską jest  Związek Ukraińców w Polsce – następca prawny Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego (http://www.zup.ukraina.com.pl/) (Kossakowska 2007: 161Kossakowska 2007 / komentarz/comment/r /
Kossakowska, Ilona 2007. „Mniejszości narodowe i etniczne w województwie podlaskim”, w: Antoni Mironowicz & Marcin Ulanowski (red.) Kościoły i związki wyznaniowe, a świadomość narodowa mieszkańców pogranicza. Białystok: Wyższa Szkoła Administracji Publicznej im. Stanisława Staszica, s. 155-168.
). Ponadto działa szereg innych organizacji: Towarzystwo Ukraińskie w Lublinie (http://www.ukr-tov.pl), Związek Ukrainek, Ukraińskie Towarzystwo Nauczycielskie w Polsce, Ukraińskie Towarzystwo Lekarskie, Stowarzyszenie Ukraińców - Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego, Organizacja Młodzieży Ukraińskiej „PŁAST” (organizacja skautowa – http://plast.domiwka.net), Ukraińskie Towarzystwo Historyczne (http://www.uitp.net.pl/), Związek Niezależnej Młodzieży Ukraińskiej (http://www.facebook.com/pages/Związek-Ukraińskiej-Młodzieży-Niezależnej/117915798298981).
Na Podlasiu działa Związek Ukraińców Podlasia (http://www.zup.org.pl).


Herb „Płastu” zawiera symbolikę skautową (lilijka), jak i narodową symbolikę ukraińską (Tryzub), za: http://www.plast.org.ua/pl/.

W Polsce działają ponadto liczne przedsięwzięcia muzyczne, teatralne i artystyczne. Organizowane są festiwale i imprezy kulturalne o charakterze ukraińskim, np. coroczny Ukraiński Jarmark Młodzieżowy w Gdańsku.
Na Wołyniu działa związek wysiedlonych z Chełmszczyzny Холмщина (Chołmszczyna). We Lwowie działa Lwowskie Regionalne Towarzystwo Społeczno-Kulturalne „Nadsanie” (Надсяння) (http://nadsiannia.at.ua). Organizacje wysiedlonych skupia Об’єднання товариств депортованих українців Закерзоння (Związek towarzystw deportowanych Ukraińców „Zacurzonie”).


Banner promujący Ukraiński Jarmark Młodzieżowy (za: http://www.facebook.com/Jarmarok).