Przegląd lingwistyczny

Podobnie jak język polski i standardowy język rosyjski, przedstawione tu odmiany należą do języków fleksyjnych, w których występuje odmiana np. czasownika m.in. przez czas, osobę; rzeczownika m.in. przez liczbę, przypadek.
Dialekt wyniesiony przez polskich Staroobrzędowców z ziemi pskowskiej miał wiele cech wspólnych z gwarami białoruskimi. Również na ziemiach polskich użytkownicy tego dialektu pozostawali w kontakcie z ludnością białoruską, co wpływało na ich język (Grek-Pabisowa i Maryniakowa 1972: 114Grek-Pabisowa i Maryniakowa 1972 / komentarz/comment/r /
Grek-Pabisowa Iryda & Irena Maryniakowa 1972. „Teksty gwarowe rosyjskie”, w: Antonina Obrębska-Jabłońska (red.) Teksty gwarowe z Białostocczyzny z komentarzem językowym. Warszawa: PWN, s. 113-131.
).
Gwara Staroobrzędowców posiada 5 fonemów samogłoskowych w pozycji akcentowanej: /a, o, e, i(y), u/;
w pozycjach nieakcentowanych zaś:

• bezpośrednio przed akcentem po spółgłoskach twardych występuje: [a, y, u], natomiast po miękkich: [i, a, e(ẹ)] (kropka pod oznaczeniem głoski oznacza podwyższone miejsce artykulacji). Odmianę tę charakteryzuje akanie (tj. realizacja staroruskiego [o] jako [a]), np. garoχ 'groch' oraz jakanie (tj. realizacja staroruskiego [je] jako jako [ja]), np. v ľasu 'w lesie'. To ostatnie nie zawsze jednak występuje, w związku z wpływem standardowego języka rosyjskiego,
• na drugim miejscu przed akcentem po spółgłoskach twardych występuje: [ɘ(a), y, u], np. kɘmary 'komary', budavaľi 'budowali', natomiast po miękkich [i(ẹ)], np. rʼidavoi̯ 'szeregowy', vʼẹčarkom 'wieczorem',  
• po akcencie po spółgłoskach twardych występuje:  [ɘ(a), y, u], np. dva synɘ 'dwóch synów', natomiast po miękkich: [i(ẹ), ạ], np. rʼemnim 'paskiem', pytałsʼạ 'usiłował'.

Występuje ponadto zjawisko drugiego pełnogłosu, np. mɘłanʼja 'błyskawica', a także samogłoski protetyczne (tj. nieuzasadnione etymologicznie) [a], [i], np. aχlʼef 'chlew', ir'ža 'rdza', ił'gatʼ 'łgać'.
W porównaniu ze standardowym językiem rosyjskim, dialekt Staroobrzędowców zawiera więcej spółgłosek. Występuje w nim niepalatalne (twarde) [č], np. čyvo 'czego', palatalne [cʼ], np. sʼcʼeškɘ 'ścieżka' oraz [u̯], np. bʼeu̯yi̯ 'biały', pašou̯ 'poszedł' (Grek-Pabisowa i Maryniakowa 1972: 114-115Grek-Pabisowa i Maryniakowa 1972 / komentarz/comment/r /
Grek-Pabisowa Iryda & Irena Maryniakowa 1972. „Teksty gwarowe rosyjskie”, w: Antonina Obrębska-Jabłońska (red.) Teksty gwarowe z Białostocczyzny z komentarzem językowym. Warszawa: PWN, s. 113-131.
).
Większość rzeczowników męskich i nijakich ma końcówkę mianownika liczby mnogiej -y/-i, np. głazy 'oczy', vʼosły 'wioska', dɘχtarʼi 'lekarze'. Rzeczowniki żeńskie dawnej deklinacji spółgłoskowej częściej niż w standardowym języku rosyjskim zasymilowane są do deklinacji na -a , np. dočɘ 'córka', matkɘ 'matka'.
Obecne i często stosowane, zapewne pod wpływem języka polskiego, są czasowniki mʼetʼ 'mieć', musʼitʼ 'musieć', jisʼtʼ 'być'.
Imiesłowy czynnego czasu przeszłego stosowane są w roli orzeczenia (cecha ta występuje także w innych odmianach językowych Podlasia), np. kot najefszy kak boczka  'kot najadł się jak beczka'.
Zachował się reliktowo czas zaprzeszły, np. adno ucha safsiem tam gniľ jeśť był benbenak zgnił 'w jednym uchu jest ropa, bębenek zgnił (był)' (Grek-Pabisowa i Maryniakowa 1972: 115-116Grek-Pabisowa i Maryniakowa 1972 / komentarz/comment/r /
Grek-Pabisowa Iryda & Irena Maryniakowa 1972. „Teksty gwarowe rosyjskie”, w: Antonina Obrębska-Jabłońska (red.) Teksty gwarowe z Białostocczyzny z komentarzem językowym. Warszawa: PWN, s. 113-131.
).