Pokrewieństwo i tożsamość

języki indoeuropejskie → języki słowiańskie → języki wschodniosłowiańskie → język rosyjski
(za: Lewis 2009Lewis 2009 / komentarz/comment/r /
Lewis, Paul M. (red.) 2009. Ethnologue: Languages of the World. Dallas: Summer Institute of Linguistics.
)

Odmiany językowe używane przez Staroobrzędowców należą do gwar języka rosyjskiego typu pskowskiego. Pskowska grupa gwar należy do (tzw. akających) gwar środkowowielkoruskich części zachodniej (Grek-Pabisowa i Maryniakowa 1972: 114Grek-Pabisowa i Maryniakowa 1972 / komentarz/comment/r /
Grek-Pabisowa Iryda & Irena Maryniakowa 1972. „Teksty gwarowe rosyjskie”, w: Antonina Obrębska-Jabłońska (red.) Teksty gwarowe z Białostocczyzny z komentarzem językowym. Warszawa: PWN, s. 113-131.
). W gwarach akających głoski [o] i [a] przed akcentem wymawia się tak samo.

Tożsamość

Tożsamość polskich Staroobrzędowców zasadza się na poczuciu odrębności religijnej i językowej; nie jest ważna dla nich świadomość odrębności etnicznej (Zielińska 1996: 45-46Zielińska 1996 / komentarz/comment/r /
Zielińska, Anna  1996. Wielojęzyczność staroobrzędowców mieszkających w Polsce. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.

). Skupia ich Staroprawosławna Cerkiew Pomorska Rzeczypospolitej Polskiej, która reprezentuje nurt bezpopowców (tj. nieposiadający hierarchii duchowej) w tradycji staroobrzędowej. Zasadniczo brak u nich silnej identyfikacji z Rosją i narodem rosyjskim. Istnieje natomiast poczucie więzi ze współwyznawcami z krajów bałtyckich (Zielińska 1996: 46Zielińska 1996 / komentarz/comment/r /
Zielińska, Anna  1996. Wielojęzyczność staroobrzędowców mieszkających w Polsce. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.

).
Staroobrzędowcy z Mazur mają (lub mieli w latach 1990-tych) poczucie przynależności do Niemiec i identyfikują się jako część niemieckiej mniejszości narodowej, wyróżniającą się religią (Zielińska 1996: 46Zielińska 1996 / komentarz/comment/r /
Zielińska, Anna  1996. Wielojęzyczność staroobrzędowców mieszkających w Polsce. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.

). Staroobrzędowcy żyjący w Hamburgu utożsamiają się ze społecznością imigrantów z Prus Wschodnich, także z osobami innych wyznań (np. ewangelikami, prawosławnymi).
Na Mazurach mieszkają również jednowiercy, potomkowie staroobrzędowców, którzy przyłączyli się do Cerkwi prawosławnej głównego nurtu, zachowując jednak własną obrzędowość (Zielińska 1996: 30Zielińska 1996 / komentarz/comment/r /
Zielińska, Anna  1996. Wielojęzyczność staroobrzędowców mieszkających w Polsce. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.

). Jednowierców władze rosyjskie osiedliły również na Suwalszczyźnie, licząc na przyłączenie Staroobrzędowców pod wpływem ich obecności do oficjalnego prawosławia. Jednowiercom nadano w 1842 r. folwark Karolin (gdzie założono wieś Pokrowsk) i obręb leśny Cieszkinie (Sosna i Troc-Sosna 2002: 139Sosna i Troc-Sosna 2002 / komentarz/comment/r /
Sosna, Grzegorz & Antonina Troc-Sosna 2002. Zapomniane dziedzictwo. Białystok: Orthdruk.
).  Jeszcze w 1921 r. w powiecie sejneńskim jednowiercy przeważali liczebnie nad staroobrzędowcami i innymi prawosławnymi (Sosna i Troc-Sosna 2002: 142Sosna i Troc-Sosna 2002 / komentarz/comment/r /
Sosna, Grzegorz & Antonina Troc-Sosna 2002. Zapomniane dziedzictwo. Białystok: Orthdruk.
). Po II wojnie światowej prawie cała ludność rosyjska przeniosła się do ZSRR – w 1970 r. pozostawało jedynie kilkanaście rodzin Staroobrzędowców (Sosna i Troc-Sosna 2002: 142-143Sosna i Troc-Sosna 2002 / komentarz/comment/r /
Sosna, Grzegorz & Antonina Troc-Sosna 2002. Zapomniane dziedzictwo. Białystok: Orthdruk.
).

O Rosjanach-staroobrzędowcach jako jednej z mniejszości religijnych w Polsce pisze wszechstronnie Rykała 2011Rykała 2011 / komentarz/comment/r /
Rykała, Andrzej 2011. Mniejszości religijne w Polsce - geneza, struktury przestrzenne, tło etniczne. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
.


Centrum wsi Wodziłki, fot. T. Wicherkiewicz.


Molenna cmentarna w Suwałkach, fot. A. Jorroch.