Obecność w życiu publicznym

Status w Polsce

Ratyfikowana przez Polskę Europejska karta języków regionalnych lub mniejszościowych uwzględnia język rosyjski (List of declarations 2012List of declarations 2012 / komentarz/comment/r /
List of declarations 2012. „List of declarations made with respect to treaty No. 148. European Charter for Regional or Minority Languages. Status as of: 3/11/2012”. Council of Europe. [http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ListeDeclarations.asp?NT=148&CM=8&DF=23/01/05&CL=ENG&VL=1]
).
W ministerialnym wykazie gmin w Polsce, w których ponad 20% mieszkańców posługuje się językiem mniejszości, co umożliwia wprowadzenie danego języka jako pomocniczego, nie znalazła się żadna gmina z językiem rosyjskim (http://www2.mswia.gov.pl/download.php?s=1&id=947).


Współczesny nagrobek Staroobrzędowców na cmentarzu w Wodziłkach na Suwalszczyźnie - cyryliczna inskrypcja na nagrobku stylizowana na archaiczną, uwagę zwracają zaznaczenia skrótów w postaci tyld (tytło[1przyp01 / komentarz/comment /
http://is.gd/HqHO6O
]) (fot. T. Wicherkiewicz).

Język rosyjski na świecie

Język rosyjski posiada status państwowego w Rosji oraz jednego z państwowych na Białorusi, w Kazachstanie, Kirgistanie oraz w kilku terytoriach spornych na obszarze postsowieckim (jak np. Naddniestrze czy Osetia Południowa). Ponadto jest językiem urzędowym w Terytorium Autonomicznym Gagauzja (Mołdawia).
Język rosyjski ma też znaczenie jako język międzynarodowy, będąc jednym z pięciu języków oficjalnych oraz jednym z sześciu języków konferencyjnych ONZ (Witkowski 2011: 111Witkowski 2011 / komentarz/comment/r /
Witkowski, Wiesław 2011. „Język rosyjski”, w: Barbara Oczkowa & Elżbieta Szczepańska (red.) Słowiańskie języki literackie. Rys historyczny. Kraków: UJ, s. 111-126.
).

Media

Brak mediów, które wydawane byłyby w odmianie językowej Staroobrzędowców albo koncentrowały się wyłącznie na tematyce starowierczej. Informacje o Staroobrzędowcach pojawiają się w audycji regionalnej białostockiego ośrodka Telewizji Polskiej Rosyjski Ekspres.

Edukacja religijna

Gwara Staroobrzędowców wykorzystywana jest w celach katechetycznych, podczas gdy językiem liturgii pozostaje język cerkiewnosłowiański.


Księga liturgiczna i modlitewne czotki, fot. T. Wicherkiewicz.

Przykładowe teksty

● tekst gwarowy z Augustowa (woj. podlaskie)

Pasyłajut swatof, nu pasłof gawariat. Snaczała pasyłali pasłof, ili ja pajdu za niawo za jawo ili niet. Rańsze dagawariacsa samy, a patom uże znaczyt swatof pasyłajut. Idut uże priama, pariń idiot f swaty. A innyj ta tak jiszczo nié dagawaricsa, ni znajit pajdiot jana ili ni pajdio za jawo, to i pasłof pasyłajit, ili ja pajdu. A patom uże idiot samyj maładoj sa swatam, nu swatajit. Swatajut i dagawariwajucsa, kagda swad'ba f kakoj dień. Nu jiszczo pri tom szto kag żanich pabagacze, to on znajiti, kag eta gawaricsa, honar imiejit, nu niczawo nie triebywajit. A drugoj wot triebywatjit tam u̯o dajti tam, ili daże na swad'bu, na wisieljé, tak stolka tam dienik ili czawo. Da drugiji dienik triebywajut. Nu to dagawariwajucsa patom raditiéli eta użo. Nie małodyj, nié maładoj, a uże swat s raditiélim. Uże maładucha tam f staranie. Ana tam niczawo nié znajit. K maładomu uże nié chodziut, tolka k maładoj fsiégda. Nu widisz tak jeśť, sztoby tagda nié honar. Chto takoj tawar kuplajit, tot k tamu idiot. Nu, maładucha ni kuplajit jawo, tolka on kupcom, nu da. Tag gawariat, szto diefka kuplajicsa a pariéń nie kuplajicsa, nu.

(za: Grek-Pabisowa i Maryniakowa 1972: 117-118Grek-Pabisowa i Maryniakowa 1972 / komentarz/comment/r /
Grek-Pabisowa Iryda & Irena Maryniakowa 1972. „Teksty gwarowe rosyjskie”, w: Antonina Obrębska-Jabłońska (red.) Teksty gwarowe z Białostocczyzny z komentarzem językowym. Warszawa: PWN, s. 113-131.
)

● tekst gwarowy z Boru (powiat augustowski, woj. podlaskie)

A wy f kawo zajechaczy? A raiditiéli waszy żywut? Pri was może? Zamużem ci nie? W was Palak musz? Wy znajétié za Palaka ta nié jeśť gamba. I w nas, i w swajej diérewni stoka za Palakam. A Palaki jészczo łuczszyjé ludi kak naszy, ba naszy to... Kak na kakowa, i Palaki raznyjé jeśtiá. A szto jeta wychodzit i to, i drugojé to nié gamba. Tak wot i ja jészczo imieju syna. Ja ta toże gawariu jamu: żaniś ditaionak, bo ja i starajá jeśť. A wałnujujusiá znajitié, kak maładyjé pajdut i zagulajut, i zdiełajut.

(za: Grek-Pabisowa i Maryniakowa 1972: 122Grek-Pabisowa i Maryniakowa 1972 / komentarz/comment/r /
Grek-Pabisowa Iryda & Irena Maryniakowa 1972. „Teksty gwarowe rosyjskie”, w: Antonina Obrębska-Jabłońska (red.) Teksty gwarowe z Białostocczyzny z komentarzem językowym. Warszawa: PWN, s. 113-131.
)

● tekst gwarowy z Gabowych Grądów (powiat augustowski, woj. podlaskie)

Ja sama prywykszy. Pytamu szta jej tak stałaś. U majoj niéwiestki starszaj toże żałudak silna apustifszy. Tubachu muszu siedia wymyť. Ana skapidonnaja. Szut was prinios tut mnie na zradu. Oj kak miłyji maji, kak ni prywykszy k ribiatam.

(za: Grek-Pabisowa i Maryniakowa 1972: 120Grek-Pabisowa i Maryniakowa 1972 / komentarz/comment/r /
Grek-Pabisowa Iryda & Irena Maryniakowa 1972. „Teksty gwarowe rosyjskie”, w: Antonina Obrębska-Jabłońska (red.) Teksty gwarowe z Białostocczyzny z komentarzem językowym. Warszawa: PWN, s. 113-131.
)

● tekst gwarowy z Wodziłek (powiat suwalski, woj. podlaskie)

A w Warszawy szczo jagat niet? A kłubnika? Pa czom w was kłubnika? U nas rańcze doraga. Tapier kak raz widieli pa u̯simnacat. Uże w was diészawiej. A tak była darożej dwacať – pidisiat aszczo. Tapieŕ gladi ty tolki dwacat́ czatyrié. A tapier uże wasimnacat́ fczara byli. Budut diészawiej szczo. My kak rańcze żyli ot tamyka, to w minia byli kłubniki. To i charaszo to była, dla sibia mieli. Pradawat́ to nie, tolka dla sibia. I nawariła i jészczo dała etaj... karzinku. Patom etaj swajej doczki dała kazinku i dla sibia i na jadu.

(za: Grek-Pabisowa i Maryniakowa 1972: 124-125Grek-Pabisowa i Maryniakowa 1972 / komentarz/comment/r /
Grek-Pabisowa Iryda & Irena Maryniakowa 1972. „Teksty gwarowe rosyjskie”, w: Antonina Obrębska-Jabłońska (red.) Teksty gwarowe z Białostocczyzny z komentarzem językowym. Warszawa: PWN, s. 113-131.
)

● tekst gwarowy ze Żłobina (powiat sejneński, woj. podlaskie)

Bajnia jeśť. Stajit niébalszajá tam. Niemnoga prikopczena, alé pamycca charaszo. Poł wnizu, patom wysze jeśt́. I jeśt́ takajá boczka, griejét wadu. I charoszyjá wieszcz. Jeta katorajá wadu girejit, to pajpa. Toże pa polsku nawierna pajpa nawierna budit, nawierna nie. Jeta pajpa nié budit. Ja wam nié skażu charaszo. No to tapiér nazywajém pajpa, a ja tam nié nzaju kak pa ruśki nazywali. Jészcze wienik z biériozy ili z dubu takoj. My at jészczo nié diełali, a sijczas nużna diełat́ jich, siczas at. Eta i w garadach toże jeśt́. W garackich baniách toże jeśt́. Ja at był tam f seseru siczas i skoka raz, tak toże myłsiá.

(za: Grek-Pabisowa i Maryniakowa 1972: 129Grek-Pabisowa i Maryniakowa 1972 / komentarz/comment/r /
Grek-Pabisowa Iryda & Irena Maryniakowa 1972. „Teksty gwarowe rosyjskie”, w: Antonina Obrębska-Jabłońska (red.) Teksty gwarowe z Białostocczyzny z komentarzem językowym. Warszawa: PWN, s. 113-131.
)

Dotychczasowy stan wiedzy

Słownik

W 1980 r. opublikowano Słownik gwary starowierców mieszkających w Polsce autorstwa Irydy Grek-Pabisowej i Iryny Maryniakowej (por. Grek-Pabisowa i Maryniakowa 1980Grek-Pabisowa i Maryniakowa 1980 / komentarz/comment/r /
Grek-Pabisowa Iryda & Irena Maryniakowa 1980. Słownik gwary starowierców mieszkających w Polsce. Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich.

).


Okładka słownika gwary polskich Staroobrzędowców.
 
 W 2008 r. ukazał się w Estonii przeznaczony do użytku szkolnego słownik gwary tamtejszych Staroobrzędowców, którą autorki uznały za odmianę należącą do grupy pskowskiej (por. Palikowa i Rownowa 2008Palikowa i Rownowa 2008 / komentarz/comment/r /
Паликова, Оксана Н. & Ровнова Ольга Г. [Palikowa & Rownowa] 2008. Словарь говора староверов Эстонии. Тарту: Общество культуры и развития староверов Эстонии.
).
 

Okładka Słownika dialektu Staroobrzędowców Estonii – podczas prezentacji, fot. T. Wicherkiewicz.

 
Tekst modlitwy Ojcze nasz, używanej przez Staroobrzędowców z Mazur. Jest to ta sama redacja, oparta na Biblii Elżbietańskiej (1751 r.), jaką wykorzystuje Kościół prawosławny głównego nurtu (za: Tetzner 1902: 248Tetzner 1902 / komentarz/comment/r /
Tetzner, Franz 1902. Die Slawen in Deutschland. Braunschweig: Vieweg. [http://archive.org/details/dieslawenindeut00tetzgoog]
).

Zaplecze organizacyjne

Reprezentantem społeczności wyznaniowej polskich Staroobrzędowców jest Naczelna Rada Staroprawosławnej Pomorskiej Cerkwi z siedzibą w Suwałkach, utworzona w 1983 r. Status prawny Kościoła staroobrzędowego reguluje Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o stosunku Państwa do Wschodniego Kościoła Staroobrzędowego nieposiadającego hierarchji duchownej (z późniejszymi zmianami).
Od 1988 r. w Gabowych Grądach działa zespół muzyki ludowej Riabina. Zespół wydał m.in. płytę W styrawierskyj dziariewni. Nagrania zespołu znalazły się w kompilacji Mniejszości narodowe i etniczne (cz.II).


Tablica umieszczona na siedzibie Naczelnej Rady Staroobrzędowców (za: Abramow i Abramowa 2009bAbramow i Abramowa 2009b / komentarz/comment/r /
Абрамов, Владимир & Екатерина Абрамова [Abramow & Abramowa] 2009b. „У староверов Польши. Сувалки. Фотозарисовка”, Самарское староверие. [http://samstar.ucoz.ru/news/2009-08-24-2514]
).