Statystyka/Cechy mówców

Statystyka

Językiem rosyjskim w jego różnych odmianach jako pierwszym posługuje się na świecie 145 milionów ludzi. Ogólna liczba mówców (wliczając użytkowników rosyjskiego jako języka drugiego lub obcego) wynosi do 300 milionów (Witkowski 2011: 111Witkowski 2011 / komentarz/comment/r /
Witkowski, Wiesław 2011. „Język rosyjski”, w: Barbara Oczkowa & Elżbieta Szczepańska (red.) Słowiańskie języki literackie. Rys historyczny. Kraków: UJ, s. 111-126.
).


Molenna w Gabowych Grądach, fot. T. Wicherkiewicz.

Według danych polskiego Głównego Urzędu Statystycznego na 2008 r. liczba osób wyznania staroobrzędowego wynosi 480, ale dane dotyczą tylko parafii w Gabowych Grądach (Gudaszewski i Chmielewski 2010: 51Gudaszewski i Chmielewski 2010 / komentarz/comment/r /
Gudaszewski Grzegorz & Mariusz Chmielewski (red.) 2010. Wyznania religijne. Stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce 2006-2008. Warszawa: ZWS. [http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/oz_wyzn_rel_stow_nar_i_etn_w_pol_2006-2008.pdf]
). Według Rocznika Statystycznego na 1993 r. liczba ta wynosiła 2560 osób – w późniejszych latach w danych GUS następuje nagły przeskok, co pokazuje ilustracja.


Liczba osób wyznania staroobrzędowego wg danych GUS (Gudaszewski i Chmielewski 2010: 51Gudaszewski i Chmielewski 2010 / komentarz/comment/r /
Gudaszewski Grzegorz & Mariusz Chmielewski (red.) 2010. Wyznania religijne. Stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce 2006-2008. Warszawa: ZWS. [http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/oz_wyzn_rel_stow_nar_i_etn_w_pol_2006-2008.pdf]
).

Według obliczeń Z. Jaroszewicz-Pieresławcew opublikowych w 1995 r.ogólna liczba ludności staroobrzędowej wynosi 952 (Zielińska 1996: 28Zielińska 1996 / komentarz/comment/r /
Zielińska, Anna  1996. Wielojęzyczność staroobrzędowców mieszkających w Polsce. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.

).
Należy podkreślić, że ze statystyk dotyczących wyznania nie wynika wprost, ile osób posługuje się omawianymi tu odmianami językowymi.
Według wykazu staroobrzędowych gmin wyznaniowych, przygotowanego na II Sobór Ogólnopolski w 1988 r., do parafii Suwałki należały wówczas 854 osoby, do parafii Wodziłki – 138, do parafii Gabowe Grądy – 1207, do parafii Wojnowo – 428 (Zielińska 1997: 159Zielińska 1997 / komentarz/comment/r /
Zielińska, Anna 1997. „Elementy gwary rosyjskiej w polszczyźnie staroobrzędowców”, w: Feliks Czyżewski & Michał Łesiów (red.) Ze studiów nad gwarami wschodniosłowiańskimi w Polsce. Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 159-167.
).
Według spisu ludności Imperium Rosyjskiego z 1897 r. liczba osób wyznania staroobrzędowego w powiatach augustowskim, suwalskim i sejneńskim wynosiła 5450. Według polskiego spisu ludności z 1921 r. ich liczba wynosiła 2800. Po II wojnie światowej liczba Staroobrzędowców na Białostocczyźnie wynosiła około 1500 osób (Grek-Pabisowa i Maryniakowa 1972: 114Grek-Pabisowa i Maryniakowa 1972 / komentarz/comment/r /
Grek-Pabisowa Iryda & Irena Maryniakowa 1972. „Teksty gwarowe rosyjskie”, w: Antonina Obrębska-Jabłońska (red.) Teksty gwarowe z Białostocczyzny z komentarzem językowym. Warszawa: PWN, s. 113-131.
).


Tradycyjny strój Starowierki z Rosji, fot. T. Wicherkiewicz.

Inne języki, którymi posługują się mówcy

Podobnie jak ich otoczenie mówcy rosyjskich dialektów Staroobrzędowców posługują się językiem polskim. Jak pisała Zielińska w 1996 r., podówczas wśród starszego pokolenia była to polszczyzna bliska odmianie gwarowej (w ośrodku sejneńsko-suwalskim i augustowskim suwalskie gwary mazurzące i sejneńsko-suwalskie gwary niemazurzące, a w ośrodku mazurskim gwara mazurska). Natomiast polszczyzna młodszego pokolenia bliższa jest standardowej. Język polski używany przez tę społeczność pozostaje pod wpływem rosyjskim, a w ośrodku mazurskim – także niemieckim. Warto zresztą zwrócić uwagę, że polszczyzna była znana Staroobrzędowcom w momencie ich przybycia do Prus (na Mazury) w 1830 r., z czasem poznali także język niemiecki, ale po I wojnie światowej nastąpił zupełny zwrot kulturowy w stronę niemiecką wraz z wyparciem języka polskiego (Zielińska 1996: 43-45Zielińska 1996 / komentarz/comment/r /
Zielińska, Anna  1996. Wielojęzyczność staroobrzędowców mieszkających w Polsce. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.

).
Gwara polska używana przez Staroobrzędowców pozostaje pod wpływem gwary rosyjskiej. Należy wyróżnić m.in. takie zjawiska jak: asynchroniczna realizacja głosek nosowych nawet przed spółgłoskami szczelinowymi (np. monš 'mąż', genśi 'gęsi'), a także denasalizacja (tj. utrata wymowy nosowej) w wygłosie (np. našo v́are 'naszą wiarę', źimovo poro 'zimową porą') albo brak wymiany głoskowej [k : c] (np. w celowniku liczby pojedynczej: matk'e 'matce', vnučk'e 'wnuczce' albo w mianowniku liczby mnogiej: Polak'i 'Polacy', robotńik'i 'robotnicy') (Zielińska 1997: 64Zielińska 1997 / komentarz/comment/r /
Zielińska, Anna 1997. „Elementy gwary rosyjskiej w polszczyźnie staroobrzędowców”, w: Feliks Czyżewski & Michał Łesiów (red.) Ze studiów nad gwarami wschodniosłowiańskimi w Polsce. Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 159-167.
).
Staroobrzędowcy z ośrodków mazurskich jeszcze w latach 1950-tych posługiwali się standardowym językiem niemieckim z domieszką elementu gwarowego, a na Mazurach wschodnich także dialektem dolnoniemieckim. W tym okresie starsi informatorzy słabo znali język niemiecki, natomiast młodsi słabo znali gwarę polską – posługiwali się standardowym językiem niemieckim albo standardową polszczyzną (Siatkowski 1983: 104Siatkowski 1983 / komentarz/comment/r /
Siatkowski, Janusz 1983. „Interferencje językowe na Warmii i Mazurach”, w: Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej XXI: 103-115.
).
W liturgii staroobrzędowej wykorzystywany jest język cerkiewnosłowiański. Ponadto w gwarze osadzane są zdania cerkiewnosłowiańskie zapożyczone z Biblii albo liturgii.
W warunkach miejskich językiem liturgicznym pozostaje cerkiewnosłowiański, ale w życiu religijnym używa się zarówno dialektu Staroobrzędowców, języka polskiego, a nawet standardowego język rosyjskiego (Głuszkowski 2011: 139-142Głuszkowski 2011 / komentarz/comment/r /
Głuszkowski, Michał 2011. „Język religii i jego znaczenie dla zachowania tożsamości przez polskich staroobrzędowców”, w: Ewa Golachowska & Anna Zielińska (red.) Konstrukcje i destrukcje tożsamości. Wokół religii i jej języka. T. 1. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
).
Wychowując dzieci, rodziny Staroobrzędowców podejmują różne strategie. Język polski postrzegany jest jako dający możliwość awansu społecznego i ekonomicznego, natomiast rosyjski dialekt pozostaje ważny w życiu religijnym. Stosowane są takie taktyki, jak mówienie w domu po polsku, a u dziadów po rosyjsku albo przyjmowanie przez jedno z rodziców roli mówcy polskiego, a drugie rosyjskiego.


Wiejska bania (łaźnia) Staroobrzędowców w Wodziłkach na Suwalszczyźnie, fot. T. Wicherkiewicz.