Statystyka/Cechy mówców

Liczba mówców: język ojczysty

rok				Prowincja śląska
	Rejencja wrocławska	Rejencja legnicka	Rejencja opolska
język czeski
1890	9 704	1 386	59 243	70 333
1905	11 294	2 478	62 203	75 975
1910	11 314	2 202	57 343	70 859
język czeski i niemiecki
1905	298	207	1 039	1 544
1910	392	199	571	1 162

Dialekt Zelowa jest wciąż istotny dla życia społecznego, kulturalnego i religijnego, a dla dużej części tamtejszych Czechów stanowi język ojczysty. Mimo prób rewitalizacji języka w Zelowie maleje liczba mieszkańców czeskojęzycznych; ponadto Czesi w Polsce mieszkają w dość dużym rozproszeniu, co utrudnia kontakty w języku czeskim (Wróblewski 2012: 50Wróblewski 2012 / komentarz/comment/r /
Wróblewski, Piotr 2012. „Kim są zelowscy Czesi?”, w: Lech M Nijakowski (red.) Czesi, seria „Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce”. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
).

Liczba mówców: na co dzień

Według danych zawartych w Narodowym Spisie Ludności z 2002 r. 1126 osób zadeklarowało posługiwanie się językiem czeskim w domu, brak natomiast jeszcze opublikowanych danych na temat używanego języka w spisie powszechnym z 2011 r. Obecnie w Zelowie niewiele osób z najmłodszego pokolenia decyduje porozumiewać się w języku czeskim, nawet w środowisku domowym.
O wiele gorzej sytuacja wygląda w Czeskim kątku, gdzie na początku XX w. płynną znajomość czeskiego zadeklarowało już tylko 57 mieszkańców, a obecnie mówi nim nie więcej niż kilka osób [34przyp34 / komentarz/comment /
http://www.usefoundation.org/view/466 [dostęp: 06.12.2012 r.]
] [35przyp35 / komentarz/comment /
http://czechofil.pinger.pl/m/4767060 [dostęp: 15.12.2012 r.]
] (Pałys 2007: 11ffPałys 2007 / komentarz/comment/r /
Pałys, Piotr 2007. Skupiska czeskie w Kłodzkiem, Raciborskiem, Głubczyckiem i Żytawskiem wobec czechosłowackich planów zmiany granic państwowych po II wojnie światowej. Toruń: Dom Wydawniczy Duet.
; Wróblewski 2012: 53Wróblewski 2012 / komentarz/comment/r /
Wróblewski, Piotr 2012. „Kim są zelowscy Czesi?”, w: Lech M Nijakowski (red.) Czesi, seria „Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce”. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
).

Wiek mówców

Zgodnie z danymi z Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 r. osoby w grupie wiekowej do 17 lat stanowią 10 % całej populacji mniejszości czeskiej w Polsce, osoby w wieku od 18 do 64 – ok. 53%, a osoby w wieku 65 i więcej – ok. 37%.
W regionie Kudowy-Zdroju językiem czeskim posługują się przede wszystkim Czesi w średnim wieku i osoby starsze, a rzadziej młode; współcześnie po czesku mówi się niemal wyłącznie w środowisku rodzinnym. W 1988 r. mieszkało tam zaledwie 40 czeskojęzycznych autochtonów (Siatkowski 1997: 1635fSiatkowski 1997 / komentarz/comment/r /
Siatkowski, Janusz 1997. „Polnisch-Tschechisch”, w: Hans Goebl et al. (red.) Kontaktlinguistik. Contact Linguistics. Linguistique de contact. T.2. Berlin-New York: Walter de Gruyter, s. 1634-1640.

).
W Zelowie maleje obecnie liczba mieszkańców czeskojęzycznych – w 15-tysięcznej gminie żyje ok. 300–400 osób o czeskim pochodzeniu, zwykle w dość dużym rozproszeniu, co utrudnia kontakty w języku czeskim. Dodatkowo do coraz większego rozproszenia Czechów przyczynia się emigracja młodych do dużych miast. Częstsze są też małżeństwa mieszane, przez co w naturalny sposób językiem dominującym staje się język polski. Spadek zainteresowania językiem czeskim można przypisywać także temu, że nacisk kładzie się przede wszystkim na naukę języków Europy Zachodniej, postrzeganych często jako bardziej atrakcyjne i przydatne (Wlekły 2008Wlekły 2008 / komentarz/comment/r /
Wlekły, Mirosław 2008. Małe Czechy w samym sercu Polski. URL: http://polishexpress.polacy.co.uk/index.php?str=art&id=2596 [dostep: 12.01.2012 r.].
). Obecnie w bardzo niewielu domach najmłodsze pokolenie używa języka czeskiego [36przyp36 / komentarz/comment /
Wypowiedź p. Wiery Pospiszył, przewodniczącej Stowarzyszenia Czechów w Polsce z dnia 20.02.2013 r.
].

Jaki % w kraju/terytorium/regionie

Według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań w Polsce narodowość czeską zadeklarowało 2811 osób. Według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 r. narodowość czeską zadeklarowało 831 osób, z czego 386 posiadało obywatelstwo polskie[37przyp37 / komentarz/comment /
http://www.lechnijakowski.com/mniejszoscinarodowe/mniejszosci.html [dostęp: 15.12.2012 r.]
] (Chałupczak & Browarek 2000: 224Chałupczak & Browarek 2000 / komentarz/comment/r /
Chałupczak, Henryk & Tomasz Browarek 2000. Mniejszości narodowe w Polsce 1918–1995. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
; Nijakowski 2012: 7Nijakowski 2012 / komentarz/comment/r /
Nijakowski, Lech M. (red.) 2012. „Wprowadzenie” do tomu Czesi, seria „Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce”. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
; Kościak 2012: 59Kościak 2012 / komentarz/comment/r /
Kościak, Barbara 2012. „Zwyczaje zelowskich potomków czeskich emigrantów”, w: Lech M. Nijakowski (red.) Czesi, seria „Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce”. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
).
W 1876 r. kongregacja w Husińcu liczyła 2860 Czechów. Była tam także zlokalizowana szkoła z dwoma zatrudnionymi nauczycielami, do której uczęszczało 220 uczniów nie tylko z Husińca (niem. Hussinetz - gdzie mieszkało 1300 przedstawicieli tej mniejszości), ale także z miejscowości Górne Gościęcice (czes. Horní Poděbrady / niem. Ober Podjebrad – 300 mieszkańców), Pencz (Penč/Pentsch – 110), Garnczary (niem. Töppendorf – 310), Eichwald (135) oraz Melta (107). Pozostałe protestanckie kongregacje działały w Grodźcu (czes. Bedřichův Hradec) niedaleko Opola oraz Taborze Wielkim koło Sycowa, gdzie mieszkało odpowiednio 2251 i 1876 Czechów (Vaculík 2011: 3fVaculík 2011 / komentarz/comment/r /
Vaculík, Jaroslav 2011. „Czechs in Lower Silesia in the 18th-20th Century”, Czech-Polish Historical and Pedagogical Journal. Brno: Masaryk University.
).
Na początku XX w. na ziemi kłodzkiej mieszkało ok. 5550 osób czeskojęzycznych (z czego 600 w samym Kłodzku). Wg spisu ludności z 1905 r. było ich około 6700, z czego 3200 w samym Czeskim kątku. Na krótko przed II wojną światową na co dzień językiem czeskim posługiwało się ok. 5000 mieszkańców Kudowy i okolic (Siatkowski 1997: 1635fSiatkowski 1997 / komentarz/comment/r /
Siatkowski, Janusz 1997. „Polnisch-Tschechisch”, w: Hans Goebl et al. (red.) Kontaktlinguistik. Contact Linguistics. Linguistique de contact. T.2. Berlin-New York: Walter de Gruyter, s. 1634-1640.

; Kubin 1913Kubin 1913 / komentarz/comment/r /
Kubín, Josef Stefan 1913. Lidomluva Čechů kladských. Praga.
). W latach 1954–1958 w regionie tym językiem czeskim posługiwało się już zaledwie około 500 osób – przede wszystkim w miejscowościach (dane z 1958 r.): Czermna (ok. 120 mieszkańców czeskojęzycznych), Słone (ok. 100 – przed przesiedleniem ponad 1000), Zakrz (30), Brzozowice (30), Pstrążna (41), Bukowina (6) i Jakubowice (47) (Siatkowski 1962a: 4ffSiatkowski 1962a / komentarz/comment/r /
Siatkowski, Janusz 1962a. Dialekt czeski okolic Kudowy. Fonetyka, słowotwórstwo. Część I. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
). W 1988 r. w okolicach Kudowy pozostało już tylko 40 rdzennych mieszkańców posługujących się językiem – spadek ten nastąpił przede wszystkim w wyniku emigracji całych rodzin do Niemiec i Czech oraz wymierania starzejącej się lokalnej społeczności (Siatkowski 1997: 1635fSiatkowski 1997 / komentarz/comment/r /
Siatkowski, Janusz 1997. „Polnisch-Tschechisch”, w: Hans Goebl et al. (red.) Kontaktlinguistik. Contact Linguistics. Linguistique de contact. T.2. Berlin-New York: Walter de Gruyter, s. 1634-1640.

; Siatkowski 1997Siatkowski 1997 / komentarz/comment/r /
Siatkowski, Janusz 1997. „Polnisch-Tschechisch”, w: Hans Goebl et al. (red.) Kontaktlinguistik. Contact Linguistics. Linguistique de contact. T.2. Berlin-New York: Walter de Gruyter, s. 1634-1640.

; Siatkowski 1996: 188Siatkowski 1996 / komentarz/comment/r /
Siatkowski Janusz 1996. Czesko-polskie kontakty językowe. Warszawa: Wydawnictwo Energeia.
).

Liczba mówców monolingwalnych

Brak informacji o mieszkających w Polsce osobach posługujących się tylko językiem czeskim. W 1990 r badacz gwary Kucowa, Karol Dejna (1990: 6Dejna 1990 / komentarz/comment/r /
Dejna, Karol 1990. Słownik gwary czeskiej mieszkańców Kucowa. Wrocław: Ossolineum.
), opisywał czeską ludność tej miejscowości jako dwujęzyczną, posługującą się gwarą języka czeskiego oraz miejscową gwarą języka polskiego. W przypadku Kudowy i pobliskich wsi często występuje także zjawisko trójjęzyczności polsko-czesko-niemieckiej (Siatkowski 1996: 189Siatkowski 1996 / komentarz/comment/r /
Siatkowski Janusz 1996. Czesko-polskie kontakty językowe. Warszawa: Wydawnictwo Energeia.
).

Jakimi innymi językami się posługują?

Czesi w Polsce obok (gwar) języka czeskiego posługują się językiem polskim, a w pojedynczych przypadkach także i niemieckim w rejonie Kotliny Kłodzkiej.