krowy

Przegląd lingwistyczny wymysöieryś

Gramatykę języka wilamowskiego opisywano w licznych publikacjach (Andrason 2010Andrason 2010 / komentarz/comment /
Andrason, Alexander 2010. “Expressions of futurity in the Vilamovicean language”, Stellenbosch Papers in Linguistics 40: 1-10.
, 2011Andrason 2011 / komentarz/comment /
Andrason, Alexander 2011. “Vilamovicean verbal system – Do the Preterite and the Perfect mean the same?”, Linguistica Copernica I(5): 271-285.
; Kleczkowski 1920Kleczkowski 1920 / komentarz/comment /
Kleczkowski, Adam 1920. Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji. Fonetyka i fleksja. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
, 1921Kleczkowski 1921 / komentarz/comment /
Kleczkowski, Adam 1921. Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji. Składnia (szyk wyrazów). Poznań.
; Lasatowicz 1992Lasatowicz 1992 / komentarz/comment /
Lasatowicz, Maria Katarzyna 1992. Die deutsche Mundart von Wilamowice zwischen 1920 und 1987.
; Latosiński 1909Latosiński 1909 / komentarz/comment /
Latosiński, Józef 1909. Monografia Miasteczka Wilamowic. Na podstawie źródeł autentycznych. Kraków. [przedruk 1990].
; Młynek 1907Młynek 1907 / komentarz/comment /
Młynek, Ludwik 1907. Narzecze wilamowickie. Tarnów: J. Pisz.
; Mojmir 1930-1936Mojmir 1930-1936 / komentarz/comment /
Mojmir, Hermann 1930-1936. Wörterbuch der deutschen Mundart von Wilamowice. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
; Morciniec 1995Morciniec 1995 / komentarz/comment /
Morciniec, Norbert 1995. „Zur Stellung des deutschen Dialekts von Wilmesau/Wilamowice in Südpolen“. w: G. Keil & J.J. Menzel (red.) Anfänge und Entwicklung der deutschen Sprache im mittelalterischen Schlesien, (Schlesische Forschungen 6). Sigmaringen: Jan Thorbecke Verlag. 71-81.
; Ritchie 2012Ritchie 2012 / komentarz/comment /
Ritchie, Carlo 2012. Some Considerations on the Origins of Wymysorys. Sydney: The University of Sydney (praca licencjacka).
; Wicherkiewicz 2003Wicherkiewicz 2003 / komentarz/comment /
Wicherkiewicz, Tomasz 2003.The Making of a Language. The Case of the Idiom of Wilamowice, Southern Poland. Berlin-New York: Mouton de Gruyter.
).
Podsumowania istniejących materiałów dokonali Tomasz Wicherkiewicz i Jadwiga Zieniukowa (2001Wicherkiewicz i Zieniukowa 2001 / komentarz/comment /
Wicherkiewicz, Tomasz i Jadwiga Zieniukowa 2001. „Sytuacja etnolektu wilamowskiego jako enklawy językowej”, w: Barciak 2001: 489-519.
).


Strona tytułowa książki Jacoba Bukowskiego (1860Bukowski 1860 / komentarz/comment /
Bukowski, Jacob 1860. Gedichte in der Mundart der deutschen schlesisch-galizischen Gränzbewohner resp. von Bielitz-Biala. Bielitz: Zamarski. [przedruk w: Wagner 1935: 1-190].
)

Język wilamowski zapisywany był za pomocą czcionek typu rzymskiego. Podstawą do jego zapisu był zaś alfabet łaciński wzbogacony o znaki diakrytyczne pochodzące z alfabetów polskiego, niemieckiego (tych nie używał Biesik), a także inne znaki diakrytyczne, których w tych alfabetach brak.
Znane są trzy naukowe opracowania, w których zastosowano zapis fonetyczny: poemat Liega-Jirg ('Jurek-kłamczuch') autorstwa Friedricha Bocka (1916aBock 1916a / komentarz/comment /
Bock Friedrich 1916b. Der Liega-Jirg. Gedicht in der Bielitzer Mundart. Bielitz: Friedrich Bock. [przedruk w: Wagner 1936: 222-230].
), fragment poematu Óf jer wełt, autorstwa Floriana Biesika zapisany przez Wicherkiewicza (2003: 467-471Wicherkiewicz 2003 / komentarz/comment /
Wicherkiewicz, Tomasz 2003.The Making of a Language. The Case of the Idiom of Wilamowice, Southern Poland. Berlin-New York: Mouton de Gruyter.
), a także zapis tzw. zdań Wenkera dokonany w Wilamowicach (arkusz zawierający te zdania można obejrzeć: http://www.diwa.info/Wenkerbogen/Bogen.aspx?ID=66998).

Zieniukowa i Wicherkiewicz wyróżnili następujące głoski występujące w języku wilamowskim (2001: 499-500Wicherkiewicz i Zieniukowa 2001 / komentarz/comment /
Wicherkiewicz, Tomasz i Jadwiga Zieniukowa 2001. „Sytuacja etnolektu wilamowskiego jako enklawy językowej”, w: Barciak 2001: 489-519.
):

Samogłoski	Przykłady
a tylne krótkie	hac	serce
a tylne długie	naacht	noc
a przednie	koma	przyszli
e otwarte	besser	lepiej
e zamknięte krótkie	fretak	piąte
e zamknięte długie	eer	honor
e środkowe neutralne (tzw. szwa)	woser	wod
i krótkie	nist	nist
i długie	kii	krowy
y	byssła	trochę
o	rot	czerwony
u krótkie	muter	matka
u długie	kuu	krowa
ø krótkie	śtøk	silny
ø długie	zøøt	powiedział
ü przednie krótkie	fünf	pięć
ü przednie długie	śtüürw	umarł
ü tylne	śtükla	kawałek
Dyftongi
aj	cajt	czas
au	baun	budować
yj	fyjł	dużo
jy	łjut	uczył
oø	łoøt	ludzie
øe	derłøet	pozwolił
ue	gueta	ogród
üe	füe	jechał
Spółgłoski
b	besser	lepiej
c	cajt	czas
ch twarde	nacht	noc
ch miękkie	duch	przez
cz/ć	dujcz/dujć	niemiecki
d	dut	tam
f	fłasz	mięso
g	ganc	cały
h	haus	dom
k	krik	wojna
l	śtükla	kawałek
ł	szyfła	łódka
m	myj	więcej
n	enyl	anioł
p	połnyś	polski
r	rot	czerwony
s	woser	woda
sz/ś	szłacht/śłacht	zły
t	tochter	córka
w	woser	woda
z	zjyr	bardzo
ż/ź	-że	partykuła wzmacniająca

Wicherkiewicz i Zieniukowa, powołując się na badania Kleczkowskiego (1920Kleczkowski 1920 / komentarz/comment /
Kleczkowski, Adam 1920. Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji. Fonetyka i fleksja. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
, 1921Kleczkowski 1921 / komentarz/comment /
Kleczkowski, Adam 1921. Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji. Składnia (szyk wyrazów). Poznań.
) i Lasatowicz (1992Lasatowicz 1992 / komentarz/comment /
Lasatowicz, Maria Katarzyna 1992. Die deutsche Mundart von Wilamowice zwischen 1920 und 1987.
) w warstwie słowotwórstwa i składni wymysiöeryś doszukali się licznych podobieństw z gramatyką średnio-wysoko-niemiecką, wzbogaconą później m.in. o innowacje wynikłe z długotrwałych kontaktów z polskim otoczeniem (Wicherkiewicz, Zieniukowa 2001: 500Wicherkiewicz i Zieniukowa 2001 / komentarz/comment /
Wicherkiewicz, Tomasz i Jadwiga Zieniukowa 2001. „Sytuacja etnolektu wilamowskiego jako enklawy językowej”, w: Barciak 2001: 489-519.
).
W opinii tych badaczy podstawowymi cechami języka wilamowskiego jest istnienie trzech rodzajów gramatycznych: męskiego, żeńskiego i nijakiego. W wymysiöeryś występują rodzajniki odmieniające się przez cztery przypadki, natomiast deklinacja rzeczownika została zredukowana właściwie do trzech przypadków (mianownik, celownik, biernik), choć pierwotnie liczba ta, podobnie jak w niemieckim, sięgnęła czterech. Oprócz liczby pojedynczej istniała również liczba mnoga. Tworzy się ją na kilka sposobów; poprzez dodanie przyrostków (-yn, -n, –a, -ja), udźwięcznienie spółgłoski, czy przegłos. W dialekcie wilamowskim występowało pięć czasów: teraźniejszy, przeszły dokonany, przyszły, przeszły niedokonany i zaprzeszły. Jednak tych dwóch ostatnich dziś już się nie używa.
Język wilamowski na przestrzeni lat wykazywał on tendencję do uproszczenia. W mowie tej przeważają zdania pojedyncze i współrzędnie złożone. Szyk zdania nie jest ściśle określony. W przeciwieństwie do zdecydowanej większości języków germańskich występuje tutaj podwójna negacja. Nie znajdujemy tu natomiast następstwa czasów. W ostatnich czasach nie obserwuje się już użycia trybu przypuszczającego (Wicherkiewicz, Zieniukowa 2001: 500-501, 513-514Wicherkiewicz i Zieniukowa 2001 / komentarz/comment /
Wicherkiewicz, Tomasz i Jadwiga Zieniukowa 2001. „Sytuacja etnolektu wilamowskiego jako enklawy językowej”, w: Barciak 2001: 489-519.
).