Pokrewieństwo i tożsamość

Klasyfikacja

W katalogu Ethnologue język wilamowski został ujęty w następujących jednostkach klasyfikacyjnych (http://www.ethnologue.com/language/wym).
(z takim przyporządkowaniem języka wilamowskiego nie zgadza się jednak znaczna część mieszkańców)

• języki indoeuropejskie
• języki germańskie
• języki zachodniogermańskie
• dialekty niemieckie
• dialekty górnoniemieckie
• dialekty środkowo-niemieckie
• dialekty wschodnio-środkowo-niemieckie

Bielska wyspa językowa na tle innych dialektów śląskich.
Opracowanie własne na podstawie Mapy dialektów niemieckich Brockhausa
za: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Brockhaus_1894_Deutsche_Mundarten.jpg

Podobieństwo językowe

Nie istnieją obiektywne kryteria, które pozwalają jednoznacznie orzec, czy pewna odmiana językowa jest już językiem, czy jeszcze dialektem. O takiej, a nie innej klasyfikacji oprócz kwestii czysto lingwistycznych decyduje również tradycja, sposób autoidentyfikacji użytkowników, a niejednokrotnie także względy polityczne. Choć przyjęło się mówić o języku niemieckim, równie dobrze można by mówić o językach niemieckich, tak jak uczynili to w swej klasyfikacji języków Meier & Meier (1979: 83-83Meier & Meier 1979 / komentarz/comment /
Meier, Georg F. & Barbara Meier 1979. Sprache, Sprachentstehung, Sprachen. Berlin: Akademie-Verlag.
), wydzielając w obrębie „językowej grupy północnoniemieckiej: niemiecki NRD, niemiecki RFN, austriacki niemiecki, szwajcarski niemiecki, niemiecki z Związku Radzieckim, niemiecki w Rumunii, niemiecki z Ameryce Północnej, niemiecki we Francji i Luksemburgu, niemieckie odmiany językowe w innych miastach, jidysz”.

Podobieństwo do języka niemieckiego

Pisząc o podobieństwie do języka niemieckiego nie można zatem ograniczyć się wyłącznie do języka standardowego. Aby taki opis był pełny należy dokonać porównania do poszczególnych odmian językowych, dialektów, czy nawet języków niemieckich.
Już wykaz nazw, jakimi określano bielskie dialekty dowodzi, że zarówno językoznawcy, jak i historycy zwykli łączyć je ze śląskimi dialektami języka niemieckiego. Należy jednak pamiętać o tym, że były to dialekty potomków średniowiecznych osadników, którzy pochodzili głównie z różnych zakątków dzisiejszych Niemiec, a nie wykluczone, że również z terenów, które obecnie wchodzą w skład Holandii, Belgii, czy Francji. Śląski jest więc mieszanym dialektem, zawierającym w sobie elementy pochodzące z wielu różnych niemieckich odmian językowych. Początkowo zapewne był on o wiele bardziej zróżnicowany niż w XX wieku. Dopiero na przestrzeni stuleci, na wskutek wspólnego zamieszkiwania różnych grup, używane przez nie odmiany językowe upodobniły się do siebie. Badacze historii i języka nie próbowali raczej sięgnąć do tak odległej historii i nie określali, z jakim dialektami z głębi Niemiec mogły mieć związek die Bielitzer Mundarten. Richard Ernst Wagner powołując się na współczesne mu badania pisał o widocznym wpływie dialektów z Turyngii i Górnej Saksonii, na śląskie odmiany języka niemieckiego (Wagner 1935: 193Wagner 1935 / komentarz/comment /
Wagner, Richard Ernst 1935. Der Beeler Psalter. Die Bielitz-Bialaer deutsche mundartliche Dichtung. Katowice: Kattowitzer Buchdruckerei u. Verlags – Sp. Akc.
).
Zupełnie inaczej sytuacja wyglądała w Wilamowicach. Niemalże wszyscy zainteresowani tym miasteczkiem językoznawcy – w tym amatorzy - próbowali określić pochodzenie języka wilamowskiego. Wspomniana już teoria Latosińskiego wiązała wilamowski z gwarami księstwa Schaumburg-Lippe. Większość badaczy wiąże jednak wymysiöeryś z dialektami bielskiej-wyspy językowej (por. Kleczkowski 1920Kleczkowski 1920 / komentarz/comment /
Kleczkowski, Adam 1920. Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji. Fonetyka i fleksja. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
,1921Kleczkowski 1921 / komentarz/comment /
Kleczkowski, Adam 1921. Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji. Składnia (szyk wyrazów). Poznań.
, Mojmir 1930-1936Mojmir 1930-1936 / komentarz/comment /
Mojmir, Hermann 1930-1936. Wörterbuch der deutschen Mundart von Wilamowice. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
). Antoni Kleczkowski zwrócił uwagę, że duży udział w kolonizacji, która doprowadziła do powstania wyspy, mieli wschodni Turyngowie oraz wschodni Frankowie. Współczesna badaczka Maria K. Lasatowicz (1992Lasatowicz 1992 / komentarz/comment /
Lasatowicz, Maria Katarzyna 1992. Die deutsche Mundart von Wilamowice zwischen 1920 und 1987.
) twierdziła natomiast, że najważniejszą rolę w kolonizacji Śląska, a więc pośrednio w tworzeniu się tutejszych dialektów odegrali przybysze z Turyngii, Miśni, Górnej Saksonii, Bawarii, Austrii i Hesji. Pochodzenie języka wilamowskiego stało się tematem dysertacji na Uniwersytecie w Sydney, gdzie Carlo Ritchie, analizując fonologię i morfologię języka wilamowskiego doszedł do wniosku, że najwięcej podobieństw łączy go z dialektami środkowo-niemieckimi. Dostrzegł w nim również wpływy dolnoniemieckie (2012: 86-87Ritchie 2012 / komentarz/comment /
Ritchie, Carlo 2012. Some Considerations on the Origins of Wymysorys. Sydney: The University of Sydney (praca licencjacka).
).
Badacze zwracają również uwagę na podobieństwo wilamowskiego do innych germańskich enklaw językowych, istniejących do końca II wojny światowej na terenie Śląska. Adam Kleczkowski zwrócił uwagę na podobieństwo do dialektu szynwałdzkiego (1920: 7Kleczkowski 1920 / komentarz/comment /
Kleczkowski, Adam 1920. Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji. Fonetyka i fleksja. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
). Szynwałd (Schönwald, obecnie Bojków) stanowi dziś południową dzielnicę Gliwic. Trop ten podjął również historyk Antoni Barciak, który próbował nawet doszukiwać się w średniowiecznych dokumentach dowodów na kontakty między mieszkańcami obu miejscowości (2001: 90-91Barciak 2001 / komentarz/comment /
Barciak, Antorni (red.) 2001. Wilamowice. Przyroda, historia, język, kultura, oraz społeczeństwo miasta i gminy. Wilamowice: Urząd Gminy.
).
Karl Olma zwraca z kolei uwagę na podobieństwo językowe między Wilamowicami a enklawą Anhalt-Gatsch (Hołdunów i Gać), leżącą w pobliżu Lędzin. Miejscowości te zostały założone przez mieszkańców podbialskiej wsi Kozy (Seibersdorf), wyznających kalwinizm. W 1775 roku pod asystą pruskiego wojska, opuścili oni swoje rodzinne strony i kilkadziesiąt kilometrów dalej, w części Śląska będącej wtedy pod pruskim władaniem, założyli nowe osady (Olma 1983: 28-33Olma 1983 / komentarz/comment /
Olma, Karl 1983.  Heimat Alzen. Versuch einer Chronik über 550 Jahre bewegter Geschichte. Pfingsten: Heimatgruppe Bielitz-Biala e.V., Zweiggruppe Alzen.
)[6przyp06 / komentarz/comment /
Karl Olma określa język uciekinierów z Kóz jako „starośląski górski dialekt”, który zbliżony był do wilamowskiego (1983: 28-29). Warto odnotować, że określenie śląski, górski dialekt, zarezerwowane jest w nauce(np. Jungandreas 1933) raczej na określenie mowy niemieckojęzycznych mieszkańców północnych stoków Sudetów.
].    
Język wilamowski i dialekty śląskich enklaw językowych nie zostały dotychczas poddane gruntownej analizie porównawczej. Istnieje uzasadnione podejrzenie, że nie żyją już ludzie, którzy znają język którejś ze śląskich enklaw, dlatego też taka analiza będzie musiała opierać się na literaturze. Dialekt enklawy Anhalt-Gatsch opisał Wackwitz (1932Wackwitz 1932 / komentarz/comment /
Wackwitz, Andreas 1932. Die deutsche Sprachinsel Anhalt-Gatsch in Oberschlesien in ihrer geschichtlichen Entwicklung. Plauen i. Vogtland: G: Wolff.
), natomiast dialektem szynwałdzkim zajmował się m.in Gusinde (1911Gusinde 1911 / komentarz/comment /
Gusinde, Konrad 1911. Eine vergessene Sprachinsel im polnischen Oberschlesien (die Mundart von Schönwald bei Gleiwitz). Breslau: Gesellschaft für Volkskunde. [przedruk: 2012]
). Reprint jego dzieła ukazał się w 2012 roku. Tematykę tę podjął w swojej pracy badawczej również Trambacz (1971Trambacz 1971 / komentarz/comment /
Trambacz, Waldemar 1971. Die Mundart von Bojków. Versuch einer phonetisch-phonologischen Betrachtungsweise. Poznań : UAM [nieopublikowana rozprawa doktorska].
). Język innej niemieckiej enklawy językowej – Gościęcina opisała niedawno Felicja Księżyk (2008Księżyk 2008 / komentarz/comment /
Księżyk, Felicja 2008. Die deutsche Sprachinsel Kostenthal. Geschichte und Gegenwart. Berlin: trafo.
).

Podobieństwo do  innych języków

Z opiniami naukowców o bliskości języka wilamowskiego względem różnych dialektów niemieckich nie zgadza się bardzo duża część mieszkańców Wilamowic. Pogląd ten jest tym bardziej stanowczy ze względu na rozpowszechnienie przekonania, wyartykułowanego przez Latosińskiego:

Chcąc wykazać, skąd pochodzili pierwsi Wilamowiczanie, trzeba się zastanowić na gwarą miejscową, która jest w tym względzie najpewniejszą wskazówką  (1909: 13Latosiński 1909 / komentarz/comment /
Latosiński, Józef 1909. Monografia Miasteczka Wilamowic. Na podstawie źródeł autentycznych. Kraków. [przedruk 1990].
).

Twierdzenie o anglosaskim, fryzyjskim lub flamandzkim pochodzeniu mieszkańców Wilamowic jest przez nich dowodzone m.in. relacjami ich rodaków podróżujących do Holandii, czy też Anglii, którzy mimo braku znajomości tamtejszego języka, mogli bez przeszkód porozumiewać się z miejscowymi w wymysiöeryś (por. np. Libera i Robotycki 2001Libera i Robotycki 2001 / komentarz/comment /
Libera, Zbigniew i Czesław Robotycki 2001. „Wilamowice i okolice w ludowej wyobraźni”, w: Barciak 2001: 371-400.
, Filip 2005Filip 2005 / komentarz/comment /
Filip, Elżbieta Teresa 2005. „Flamandowie z Wilamowic? [Stan badań]”, Bielsko-Bialskie Studia Muzealne IV: 146-198.
).
Choć Józef Latosiński opowiadał się za niemieckim pochodzeniem języka wilamowskiego, dostrzegał w nim również liczne wpływy innych języków germańskich. Na kilku stronach sporządził on listę słów, mających pochodzących z „języka gotyckiego” [sic!][7przyp07 / komentarz/comment /
Latosińskiemu chodziło zapewne o język gocki. Język ten należał do wymarłej obecnie grupy języków wschodniogermańskich. Miejscem, w którym język ten używany był najdłużej (w wersji ostrogockiej) był Krym, jednak i tam nie używa się go od ok. XVII wieku. Zresztą porównania Latosińskiego wydają się być dość kontrowersyjne. Przykładowo wilamowskie słowo bałd (wnet), łączy on z „gotyckim” balths, a nie niemieckim bald.
] , „narzecza staropółnocnego”, „narzecza starosaskiego”, „narzecza anglosaskiego”, „narzecza starofryzyjskiego”, języka niderlandzkiego i języka angielskiego (1909: 267 – 270Latosiński 1909 / komentarz/comment /
Latosiński, Józef 1909. Monografia Miasteczka Wilamowic. Na podstawie źródeł autentycznych. Kraków. [przedruk 1990].
).
Kompilację poglądów na temat języka wilamowskiego (a także hałcnowskiego) stanowią słowa Józefa Łepkowskiego, profesora archeologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. W swoim liście z Kęt z 20 września 1853 r. opublikowanym w Gazecie Warszawskiej pisał tak:

Osobliwsza też to mowa! coś niby z żydowska, niby z angielska, a przecież jakby po niemiecku. [...]  ‘język mieszkańców Wilamowic i Hałcnowa, pomimo ich kilkowiecznego ocierania się o Słowianizm z jednej strony polski, z drugiej szlązki, zachował całą szorstkość gotycyzmu – jestto dyalekt germański, ale pochwycony w wiekach średnich w postaci ówczesnej zastygły’. Inni poczytują osadników za Holendrów, przybyłych tu w czasie najpierwszych religijnych zamieszek. – Nie znam się na różnicach starej mowy Niemców od dzisiejszej, ani umiem po holendersku, a więc scharakteryzować tej gwary nie mogę – tem bardziej, że nikt prócz kolonistów języka tego nie rozumie. Do obcych mówią po polsku lub po niemiecku, modlą się po polsku, a przecież przez wieki dochowali, niby zabalsamowany swój dyalekt. (cytat za: Filip 2005: 150Filip 2005 / komentarz/comment /
Filip, Elżbieta Teresa 2005. „Flamandowie z Wilamowic? [Stan badań]”, Bielsko-Bialskie Studia Muzealne IV: 146-198.
; ortografia oryginalna).

Na podobieństwo między językiem wilamowskim (i szerzej, niemieckimi dialektami kolonialnymi), a językiem jidysz zwrócił uwagę Uriel Weinreich (1958Weinreich 1958 / komentarz/comment /
Weinreich, Uriel 1958. Yiddish and Colonial German in Eastern Europe: The Differential Impact of Slavic. Moscow-`s-Gravenhage: Mouton.
).

Kontakty z językiem polskim

Polszczyzna wywarła duży wpływ na etnolekt Wilamowian. Szeroko temat ten został omówiony przez Tomasza Wicherkiewicza i Jadwigę Zieniukową (2001: 502-517Wicherkiewicz i Zieniukowa 2001 / komentarz/comment /
Wicherkiewicz, Tomasz i Jadwiga Zieniukowa 2001. „Sytuacja etnolektu wilamowskiego jako enklawy językowej”, w: Barciak 2001: 489-519.
). Posiłkując się badaniami Kleczkowskiego (1920Kleczkowski 1920 / komentarz/comment /
Kleczkowski, Adam 1920. Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji. Fonetyka i fleksja. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
, 1921Kleczkowski 1921 / komentarz/comment /
Kleczkowski, Adam 1921. Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji. Składnia (szyk wyrazów). Poznań.
) oraz Lasatowicz (1992Lasatowicz 1992 / komentarz/comment /
Lasatowicz, Maria Katarzyna 1992. Die deutsche Mundart von Wilamowice zwischen 1920 und 1987.
) ustalili oni, że wyrazy polskie zapożyczone przez wilamowszczyznę to najczęściej: terminy pokrewieństwa, imiona, przydomki, nazwiska, nazwy geograficzne; nazwy roślin i zwierząt, przedmiotów gospodarstwa domowego, potraw, ubrań, miesięcy; słownictwo związane ze sferą religijności i szkolnictwa (Wicherkiewicz, Zieniukowa 2001: 503-504Wicherkiewicz i Zieniukowa 2001 / komentarz/comment /
Wicherkiewicz, Tomasz i Jadwiga Zieniukowa 2001. „Sytuacja etnolektu wilamowskiego jako enklawy językowej”, w: Barciak 2001: 489-519.
). Podobnie jak miało to miejsce w przypadku bielskich dialektów, w języku wilamowskim często dochodziło do łączenia germańskich rdzeni wyrazów z polskimi przyrostkami oraz sytuacji odwrotnej, czyli łączenia polskich rdzeni z germańskimi przyrostkami. I tak aus-paśjyn to „wypaść”, a obroz-ła (z deminutywnym -ła to ) to ‘obrazek’.
Licznych zapożyczeń w obrębie składni dostarczają poematy wspominanego Floriana Biesika. Znajdują się tam przykłady podwójnej negacji, która niemal nie występuje we współczesnych standardowych językach germańskich (Wicherkiewicz 2003: 104, 413Wicherkiewicz 2003 / komentarz/comment /
Wicherkiewicz, Tomasz 2003.The Making of a Language. The Case of the Idiom of Wilamowice, Southern Poland. Berlin-New York: Mouton de Gruyter.
; Wicherkiewicz, Zieniukowa 2001: 513Wicherkiewicz i Zieniukowa 2001 / komentarz/comment /
Wicherkiewicz, Tomasz i Jadwiga Zieniukowa 2001. „Sytuacja etnolektu wilamowskiego jako enklawy językowej”, w: Barciak 2001: 489-519.
): fóm cąła wyjł nimyt ny hjén – 'o płaceniu nikt nie chce słyszeć'. W języku wilamowskim brak również ścisłego stosowania się do reguły następstwa czasów, co również może być interpretowane jako wpływ polszczyzny (Wicherkiewicz 2001: 514Wicherkiewicz 2001 / komentarz/comment /
Wicherkiewicz, Tomasz 2001. „Piśmiennictwo w etnolekcie wilamowskim”, w: Barciak 2001: 520-538.
; Kleczkowski 1921: 3Kleczkowski 1921 / komentarz/comment /
Kleczkowski, Adam 1921. Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji. Składnia (szyk wyrazów). Poznań.
).
Liczne zapożyczenia z języka polskiego stały się przyczyną żartów mieszkańców okolicznych miejscowości, zarówno tych polsko-, jak i niemieckojęzycznych. Wilamowianom przypisywano m.in. śpiewanie takich piosenek (Wicherkiewicz, Zieniukowa 2001: 515Wicherkiewicz i Zieniukowa 2001 / komentarz/comment /
Wicherkiewicz, Tomasz i Jadwiga Zieniukowa 2001. „Sytuacja etnolektu wilamowskiego jako enklawy językowej”, w: Barciak 2001: 489-519.
):

An dyr wiyrzba zyct yn zajonc myta fysła pomerdajonc żebym tak jo fisła miała to bym se tyż pomerdała

Na wierzbie siedzi zając merdając stópkami żebym tak ja miała stópki to bym sobie też pomerdała.

O kontaktach językowych polsko-wilamowskich pisze dokładniej Andrzej Żak.

Język, dialekt, grupa dialektów?

Status według użytkowników

Dla dawnych mieszkańców Wilamowic dychotomia język-dialekt była obca. Pochodzący z Wilamowic badacz tamtejszej mowy i języka Hermann Mojmir uważał ją za niemiecki dialekt (Mojmir 1930-1936Mojmir 1930-1936 / komentarz/comment /
Mojmir, Hermann 1930-1936. Wörterbuch der deutschen Mundart von Wilamowice. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
). Jego rodzony brat, Florian Biesik w swoich poematach i wierszach opisywał wilamowski jako język (np. Wicherkiewicz 2003: 507Wicherkiewicz 2003 / komentarz/comment /
Wicherkiewicz, Tomasz 2003.The Making of a Language. The Case of the Idiom of Wilamowice, Southern Poland. Berlin-New York: Mouton de Gruyter.
). Jak pokazały socjolingwistyczne badania przeprowadzone przez Rinaldo Neelsa (2012Neels 2012 / komentarz/comment /
Neels, Rinaldo 2012. De nakende taaldood van het Wymysojer, een Germaans taaleiland in Zuid-Polen. Een socuilinguïstische analyse. Leuven: Katolieke Universiteit Leuven [nieopublikowana praca doktorska].
) współcześni użytkownicy wymysiöeryś podzielają raczej pogląd Biesika. Również lokalny poeta Józef Gara (2004Gara 2004 / komentarz/comment /
Gara, Józef 2004. Zbiór wierszy o wilamowskich obrzędach i obyczajach oraz słownik języka wilamowickiego. Wilamowice: Stowarzyszenie na Rzecz Zachowania Dziedzictwa Kulturowego Miasta Wilamowice „Wilamowianie”.
) określa wilamowski jako język.

Status według badaczy z zewnątrz

Jak już wspomniano, bielskie dialekty badane były niemal wyłącznie przez miejscowych intelektualistów. Inaczej sytuacja wygląda w przypadku Wilamowic, których język stał się obiektem dociekań naukowców z wielu stron świata.
Wymienieni w poprzednim podrozdziale „bielscy” badacze uważali wilamowski za dialekt języka niemieckiego. Podobnego zdania był germanista z Uniwersytetu Jagiellońskiego Adam Kleczkowski[8przyp08 / komentarz/comment /
W przedmowie do swojej książki Adam Kleczkowski zwrócił uwagę na tę zgodność i nadał jej dużą wagę:

Właśnie ta zgodność wyników Niemców i Polaków, zgodność zupełnie niezależna [...] ręczy, że przynajmniej w gramatyce dialektologicznej, a więc pracy ściśle naukowej, jesteśmy wspólnie na dobrej drodze ku tej prawdzie, do której w nauce wszyscy – zresztą często daremnie – dążymy.

]. Profesor wadowickiego gimnazjum Ludwik Młynek określił z kolei wymysiöeryś mianem „narzecza”.
W ciągu ostatnich dwóch dziesięcioleci daje się zauważyć pewna ewolucja w podejściu badaczy do wilamowszczyzny. W latach dziewięćdziesiątych pisano o niej wciąż głównie jako o dialekcie (Morciniec 1995Morciniec 1995 / komentarz/comment /
Morciniec, Norbert 1995. „Zur Stellung des deutschen Dialekts von Wilmesau/Wilamowice in Südpolen“. w: G. Keil & J.J. Menzel (red.) Anfänge und Entwicklung der deutschen Sprache im mittelalterischen Schlesien, (Schlesische Forschungen 6). Sigmaringen: Jan Thorbecke Verlag. 71-81.
, Lasatowicz 1992Lasatowicz 1992 / komentarz/comment /
Lasatowicz, Maria Katarzyna 1992. Die deutsche Mundart von Wilamowice zwischen 1920 und 1987.
), choć już w 1990 roku Alfred F. Majewicz określił ją mianem języka. W pracach z przełomu tysiącleci pojawiało się często określenie „etnolekt” (Wicherkiewicz i Zieniukowa 2001Wicherkiewicz i Zieniukowa 2001 / komentarz/comment /
Wicherkiewicz, Tomasz i Jadwiga Zieniukowa 2001. „Sytuacja etnolektu wilamowskiego jako enklawy językowej”, w: Barciak 2001: 489-519.
; Wicherkiewicz 2001Wicherkiewicz 2001 / komentarz/comment /
Wicherkiewicz, Tomasz 2001. „Piśmiennictwo w etnolekcie wilamowskim”, w: Barciak 2001: 520-538.
; Wicherkiewicz 2003Wicherkiewicz 2003 / komentarz/comment /
Wicherkiewicz, Tomasz 2003.The Making of a Language. The Case of the Idiom of Wilamowice, Southern Poland. Berlin-New York: Mouton de Gruyter.
). W najnowszych pracach wilamowski zgodnie określany jest mianem języka (Andrason 2010Andrason 2010 / komentarz/comment /
Andrason, Alexander 2010. “Expressions of futurity in the Vilamovicean language”, Stellenbosch Papers in Linguistics 40: 1-10.
; Andrason 2011Andrason 2011 / komentarz/comment /
Andrason, Alexander 2011. “Vilamovicean verbal system – Do the Preterite and the Perfect mean the same?”, Linguistica Copernica I(5): 271-285.
; Neels 2012Neels 2012 / komentarz/comment /
Neels, Rinaldo 2012. De nakende taaldood van het Wymysojer, een Germaans taaleiland in Zuid-Polen. Een socuilinguïstische analyse. Leuven: Katolieke Universiteit Leuven [nieopublikowana praca doktorska].
; Ritchie 2012Ritchie 2012 / komentarz/comment /
Ritchie, Carlo 2012. Some Considerations on the Origins of Wymysorys. Sydney: The University of Sydney (praca licencjacka).
). Mimo to, na niektórych polskich uniwersytetach daje się jednak wciąż słyszeć opinie, sprzeciwiające się nazwaniu wymysiöeryś językiem.

Status według organizacji – kody dialektów/języka

Językowi wilamowskiemu w standardzie ISO-639-3 przyznano kod wym. Na wielu stronach internetowych zamieszczona jest informacja, że taki sam kod dnia 18 lipca 2007 roku nadała wilamowskiemu Biblioteka Kongresu Stanów Zjednoczonych. Na stronie internetowej tej instytucji brak jednak informacji o obecności języka wilamowskiego na liście z 2007 roku (http://www.loc.gov/marc/languages/language_name.html), ani w spisie przeprowadzonych później zmian (http://www.loc.gov/marc/languages/languagechg.html).  Wymysiöeryś nie posiada swego kodu w linguascale.

Tożsamość

Tożsamość narodowa i etniczna

Nie zachowały się żadne źródła mówiące o tożsamości etnicznej i narodowej mieszkańców okolic Bielska i Białej z okresu I Rzeczypospolitej. Zapewne posiadali oni świadomość pewnej odrębności w stosunku do polskojęzycznych sąsiadów, jednak w tamtym czasie większe znaczenie w kształtowaniu tożsamości miała przynależność religijna, stanowa i państwowa.
Kleczkowski (1915: 390Kleczkowski 1915 / komentarz/comment /
Kleczkowski, Adam 1915. „Dyalekty niemieckie na ziemiach polskich”, w: H. Ułaszyn, i in. Język polski i jego historya z uwzględnieniem innych języków na ziemiach polskich. cz. II. Kraków: Nakładem Akademii Umiejętności. Ss. 387-394.
) pisał: „Potężna w XIV I XV w. kolonizacya niem. Małopolski później słabnie i w  drugiej połowie XVIII w. jeszcze za czasów polskich poczyna się rozwijać powtórnie, z początku również ze Śląska”.
Rola państwa w kształtowaniu tożsamości była silna jeszcze na początku XX wieku. Wtedy zarówno tereny leżące po obu stronach rzeki Białej wchodziły w skład Cesarstwa Austro-Węgierskiego. Jednakże w okresie tym najpierw w miastach, a później i na terenach wiejskich, coraz bardziej rozpowszechniały się również idee narodowe. Zderzenie nowego rodzaju tożsamości opierającego się na kryterium narodowościowym ze starą bazującą na przywiązaniu do „małej ojczyzny” i państwa, widoczne jest wyraźnie w tekście pochodzącym ze wspomnień nauczyciela z Wilamowic, Eugeniusza Bilczewskiego:

Spokojni i uważający się dotychczas nasi mieszkańcy przede wszystkim za wilamowianów, spotkali się nagle z żądaniem bliższego określenia swej narodowości. Zwykle mówili ‘wir sein esterreichyn’, jesteśmy austrjakami, bo należymy do Austrii. Wszystkich mieszkańców monarchii uważano tu za austrjaków bez względu na język jakim mówili. Austrja, cesarz Franciszek Józef I to był symbol mocy i siły, Wiedeń – dobrobyt, marzenie każdego obywatela (cytat za: Filip 2005: 162Filip 2005 / komentarz/comment /
Filip, Elżbieta Teresa 2005. „Flamandowie z Wilamowic? [Stan badań]”, Bielsko-Bialskie Studia Muzealne IV: 146-198.
).

Sytuacja podobna do tej w Wilamowicach mogła również panować w innych miejscowościach bielsko-bialskiej wyspy językowej.
W Wilamowicach jednak poczucie własnej odrębności było tutaj powszechne i bardzo silne. Część mieszkańców z arcybiskupem Józefem Bilczewskim i Florianem Biesikiem uważała się za członków narodu polskiego. W Wilamowicach działały jednak również organizacje o niemieckim charakterze, jak np. towarzystwo oświatowe Schulverein.

Jak wspomniano, poglądów i dowodów Floriana Biesika nie podzielał jego brat Hermann Mojmir – współautor dwutomowego Słownika niemieckiego dialektu Wilamowic (Mojmir 1930-1936Mojmir 1930-1936 / komentarz/comment /
Mojmir, Hermann 1930-1936. Wörterbuch der deutschen Mundart von Wilamowice. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
); uważał wilamowski za typowy śląski dialekt niemieckiego, zrównując go zwłaszcza z szynwałdzkim.

Inne studia (etno)lingwistyczne poświęcone wilamowskiemu to obszerny artykuł flamandzkiego dialektologa Hugo Ryckeboera (1984Ryckeboer 1984 / komentarz/comment /
Ryckeboer, Hugo 1984. “Die «Flamen» von Wilamowice. Versuch zur Deutung einer bäuerlichen Überlieferung", Slavica Gandensia 11: 19-34.
), artykuły Norberta Morcińca (1984Morciniec 1984 / komentarz/comment /
Morciniec, Norbert 1984. “Die flämische Ostkolonisation und der Dialekt von Wilamowice in Südpolen”. Slavica Gandensia 11: 7-18.
i 1995Morciniec 1995 / komentarz/comment /
Morciniec, Norbert 1995. „Zur Stellung des deutschen Dialekts von Wilmesau/Wilamowice in Südpolen“. w: G. Keil & J.J. Menzel (red.) Anfänge und Entwicklung der deutschen Sprache im mittelalterischen Schlesien, (Schlesische Forschungen 6). Sigmaringen: Jan Thorbecke Verlag. 71-81.
), oraz rozprawa Marii K. Lasatowicz (1992Lasatowicz 1992 / komentarz/comment /
Lasatowicz, Maria Katarzyna 1992. Die deutsche Mundart von Wilamowice zwischen 1920 und 1987.
). O ile ta ostatnia zawiera opis struktury wilamowskiego na tle kolonialnych/wyspowych dialektów języka niemieckiego, o tyle prace dwóch pierwszych podejmują dyskusję nad argumentami, które mogłyby wspierać teorię o flamandzkim pochodzeniu pierwszych Wilamowian, aczkolwiek o niemieckości wilamowskiego ma świadczyć już choćby tytuł szkicu Morcińca 1995 i czy cudzysłów obejmujący «Flamandów» w tytule studium Ryckeboera z 1984 r.
Jeśli chodzi o miejsce wilamowskiego w klasyfikacji germanistycznej, dialektolodzy niemieccy (np. Besch et al. 1983: 911Besch et al 1983 / komentarz/comment /
Besch, Werner, Ulrich Knoop, Wolfgang Putschke, Herbert E. Wiegand 1983. Dialektologie. T.2. Berlin: De Gruyter Mouton.
) określają go jako (wtórny) starośląski wyspowy dialekt niemiecki, wraz z całą bielsko-bialską wyspą językową (Bielitz-Biala), oraz enklawami: Kosthenthal (Gościęcin), Schönwald (Szynwałd, Bojków) czy Anhalt-Gatsch (Hołdunów i Stara Gać).

Badania Rinaldo Neelsa (2012: 128-131Neels 2012 / komentarz/comment /
Neels, Rinaldo 2012. De nakende taaldood van het Wymysojer, een Germaans taaleiland in Zuid-Polen. Een socuilinguïstische analyse. Leuven: Katolieke Universiteit Leuven [nieopublikowana praca doktorska].
) wykazały, że współcześnie żyjący użytkownicy wymysöieryś posiadają w większości podwójną, lokalno-narodową, czyli wilamowsko-polską tożsamość. Neels przedstawił tło, przebieg i rezultaty swojego obszernego badania i analizy socjolingwistycznej nt. „nadciągającej śmierci języka wilamowskiego, germańskiej enklawy językowej w południowej Polsce”. To pierwsze tak szczegółowe studium zachowań językowych Wilamowian i ich stosunku do własnego etnolektu na przestrzeni wieków. Autor nie przedstawia sam żadnej hipotezy pochodzenia wilamowskiego, na podstawie źródeł i pogłębionego ankietowania prezentując miejsce języka w życiu wilamowskiej społeczności w przeszłości i obecnie, również w świetle wszelkich napotkanych opinii, teorii, mitów i hipotez. Cenne dane statystyczne pozwalają określić językowy portret dawnych i współczesnych Wilamowic.

Prace Andrasona (2010Andrason 2010 / komentarz/comment /
Andrason, Alexander 2010. “Expressions of futurity in the Vilamovicean language”, Stellenbosch Papers in Linguistics 40: 1-10.
, 2011Andrason 2011 / komentarz/comment /
Andrason, Alexander 2011. “Vilamovicean verbal system – Do the Preterite and the Perfect mean the same?”, Linguistica Copernica I(5): 271-285.
) – powstałe dzięki jego współpracy z T. Królem – koncentrują się na morfologii i składni wilamowskiej, zwłaszcza na systemie czasownikowym. W tym kierunku podąża też Carlo Ritchie, aczkolwiek w swej dysertacji z 2012 roku podejmuje też szerzej zakrojoną próbę „rozważań na temat pochodzenia wilamowskiego”.
Jak zwraca uwagę Ritchie (2012: 2, 7Ritchie 2012 / komentarz/comment /
Ritchie, Carlo 2012. Some Considerations on the Origins of Wymysorys. Sydney: The University of Sydney (praca licencjacka).
), historyczna klasyfikacja języków germańskich grupuje wilamowski pośród języków zachodniogermańskich w tzw. podgrupie herminońskiej (wraz z niemieckim standardowym, jidysz czy śląskim niemieckim); podczas gdy teorie ich pochodzenia umieszczają ich język najczęściej pośród języków ingewońskich (zwanych też anglo-fryzyjskimi i obejmujących dolnoniemiecki, fryzyjskie i angielskie), a czasem i istewońskich (niderlandzkie). W swojej dysertacji Ritchie stara się prześledzić nie tylko materiał leksykalny czy przekonania pozajęzykowe - jak było to w przypadku takich badaczy etnolektu Wilamowic jak Morciniec, Ryckeboer, Wicherkiewicz – a koncentruje się na porównawczej analizie systemów fonologicznych języków zachodniogermańskich oraz ich morfologii. Na podstawie analizy innowacji fonologicznych Ritchie (2012: 68Ritchie 2012 / komentarz/comment /
Ritchie, Carlo 2012. Some Considerations on the Origins of Wymysorys. Sydney: The University of Sydney (praca licencjacka).
) stwierdza, iż wilamowski wykazuje cechy środkowoniemieckie; morfologia zaś wykazuje cechy typowo herminońskie, a specjalnie śląskie – z pewnymi indywidualnymi innowacjami gramatycznymi.

Tożsamość religijna

Religią dominującą wśród kolonistów przybywających w okolice Bielska był katolicyzm. W XV wieku Księstwo Oświęcimskie i Cieszyńskie znalazło się w orbicie wpływów czeskich. Konsekwencją tego faktu było przyjęcie przez część mieszkańców religii husyckiej. W 1424 roku husytyzm stał się dominującą religią w Wilamowicach, Kozach i Lipniku (Wurbs 1981: 16Wurbs 1981 / komentarz/comment /
Wurbs, Gerhard 1981.  Die deutsche Sprachinsel Bielitz-Biala. Eine Chronik. Wien.
). Stan taki nie utrzymał się jednak długo. Aż do czasu reformacji tereny te znów stały się katolickie.
Katolicy zdecydowanie przeważali w Wilamowicach i Hałcnowie. Wyznawcy tej religii stanowili większość także w Białej, jednakże wśród niemieckojęzycznych mieszkańców tego miasta byli również liczni ewangelicy.
Warto odnotować również, że w XVII wieku znaczne grono wyznawców na wschód od Białej - w Kozach i Wilamowicach - miał również kalwinizm (Urban 2001: 110-111Urban 2001 / komentarz/comment /
Urban, Wacław 2001. „W granicach królestwa Polskiego 1457-1772”. w: Barciak 2001: 98-115.
).