Tożsamość tatarska

Łapicz (1986Łapicz 1986 / komentarz/comment/r /
Łapicz, Czesław 1986. Kitab Tatarów litewsko-polskich (Paleografia. Grafia. Język). Toruń: UMK.
) pisze:

(…) Tatarów litewskich niekiedy nazywa się terminami odnoszącymi się do wyznania, mianowicie: muzułmanie, Muślimowie, mahometanie (zawsze z członem konkretyzującym – litewscy, polscy, białostoccy…). Dwa pierwsze określenia są adekwatne i jednoznaczne, jeśli zważy się fakt, że religia od kilku wieków jest praktycznie jedynym czynnikiem wyróżniającym Tatarów spośród chrześcijan zamieszkujących ziemie litewskie i polskie, a ponadto jedynym czynnikiem w sposób czynnie integrującym społeczność tatarską.
(Łapicz 1986: 24Łapicz 1986 / komentarz/comment/r /
Łapicz, Czesław 1986. Kitab Tatarów litewsko-polskich (Paleografia. Grafia. Język). Toruń: UMK.
)

Słowa te do dziś nie straciły na aktualności, choć jak wynika z badań nad tożsamością Tatarów polskich (m.in. Warmińska 1999Warmińska 1999 / komentarz/comment/r /
Warmińska, Katarzyna 1999. Tatarzy polscy. Tożsamość religijna i etniczna. Kraków: Universitas.
) oraz rozmów z przedstawicielami społeczności tatarskiej, bardzo istotny dla tożsamości Tatarów polskich jest również element narodowościowy – Tatarzy czują się przede wszystkim Polakami. Polska to ich ojczyzna, którą sami wieki temu wybrali (Warmińska 1999: 199Warmińska 1999 / komentarz/comment/r /
Warmińska, Katarzyna 1999. Tatarzy polscy. Tożsamość religijna i etniczna. Kraków: Universitas.
) i, jak sami podkreślają, mają jako Polacy swoją historię i tradycję.
Jak zauważa Kamocki (1993Kamocki 1993 / komentarz/comment/r /
Kamocki, Janusz 1993. "Tatarzy polscy jako grupa etnograficzna", Rocznik Tatarów Polskich. Tom I. Gdańsk: Związek Tatarów Polskich, s. 43-47.
), pojęcie naród ewoluowało: w dawnej Polsce naród był bardziej wyznaczany przez stan, niż przez np. język – Tatarzy gospodarscy stanowili grupę inną od tatarskich mieszczan (Kamocki 1993: 43Kamocki 1993 / komentarz/comment/r /
Kamocki, Janusz 1993. "Tatarzy polscy jako grupa etnograficzna", Rocznik Tatarów Polskich. Tom I. Gdańsk: Związek Tatarów Polskich, s. 43-47.
). Ponadto należy pamiętać, że Tatarzy zostali ściągnięci do Wielkiego Księstwa Litewskiego jeszcze w okresie plemiennym w celu bronienia granic przed innymi plemionami tatarskimi. Poczucie jedności ponadplemiennej i związany z nią rozwój tożsamości narodowej zaczęły kształtować się dopiero później, a Tatarzy wrośli w polską społeczność narodową (Kamocki 1993: 45-46Kamocki 1993 / komentarz/comment/r /
Kamocki, Janusz 1993. "Tatarzy polscy jako grupa etnograficzna", Rocznik Tatarów Polskich. Tom I. Gdańsk: Związek Tatarów Polskich, s. 43-47.
). Współcześni Tatarzy postrzegają naród przede wszystkim w kontekście terytorialno-obywatelskim (Warmińska 1999: 200Warmińska 1999 / komentarz/comment/r /
Warmińska, Katarzyna 1999. Tatarzy polscy. Tożsamość religijna i etniczna. Kraków: Universitas.
), a z racji tego, że od wieków są bardzo silnie związani z Polską, w sposób naturalny widzą samych siebie jako Polaków. Dla części Tatarów odmienne pochodzenie przemawia za tym, że są przedstawicielami innego narodu. Dla większości jednak jednym z głównych wyznaczników narodu jest język, a ponieważ tatarski wymarł kilkaset lat temu, Tatarzy polscy nie są innym narodem [3przyp03 / komentarz/comment /
Miejsce języka tatarskiego w tożsamości Tatarów omówione jest szerzej w sekcji Obecny status języka tatarskiego).
] (Warmińska 1999: 186-187Warmińska 1999 / komentarz/comment/r /
Warmińska, Katarzyna 1999. Tatarzy polscy. Tożsamość religijna i etniczna. Kraków: Universitas.
). Z kolei Łapicz twierdzi, że mimo zatracenia języka Tatarzy zachowali poczucie odrębności narodowej (Łapicz 1986: 59-60Łapicz 1986 / komentarz/comment/r /
Łapicz, Czesław 1986. Kitab Tatarów litewsko-polskich (Paleografia. Grafia. Język). Toruń: UMK.
). Co prawda, niektórzy Tatarzy polscy zwracają uwagę na istnienie narodu tatarskiego – w kontekście Tatarów porozsiewanych po świecie – a kwestia narodowości u Tatarów być może nie jest do końca jednoznaczna. Cytując jednak Michała Adamowicza, należy podkreślić, że „polscy Tatarzy, odkąd zasłużyli wagą własnej krwi na epitet «polskich», zawsze się takimi czuli” [01.10.2012].
Sferą, w której Tatarzy różnią się od większości polskiego społeczeństwa i zarazem jednym z głównych elementów tatarskiej tożsamości, jest religia. Islam jest dla przeważającej większości Tatarów wyznacznikiem tatarskości, często jedyną odczuwalną różnicą między nimi a resztą Polaków. Zapytani, czy czują się w Polsce mniejszością, a jeśli tak, to jaką, przedstawiciele społeczności odpowiadają przeważnie, że są mniejszością religijną (Warmińska 1999: 185Warmińska 1999 / komentarz/comment/r /
Warmińska, Katarzyna 1999. Tatarzy polscy. Tożsamość religijna i etniczna. Kraków: Universitas.
). Dla wielu Tatarów wyraz Tatar jest praktycznie synonimem wyrazu muzułmanin – każdy Tatar jest muzułmaninem (Warmińska 1999: 146Warmińska 1999 / komentarz/comment/r /
Warmińska, Katarzyna 1999. Tatarzy polscy. Tożsamość religijna i etniczna. Kraków: Universitas.
). Część społeczności Tatarskiej prezentuje pogląd, że Tatarem może zostać każdy, jeśli przyjmie islam (Warmińska 1999: 152Warmińska 1999 / komentarz/comment/r /
Warmińska, Katarzyna 1999. Tatarzy polscy. Tożsamość religijna i etniczna. Kraków: Universitas.
). W świadomości Tatarów te dwa pojęcia są ze sobą na tyle sprzężone, że często nie wiadomo, czy użycie wyrazu Tatar pociąga za sobą odniesienie do etniczności czy do religii. (Warmińska 1999: 151Warmińska 1999 / komentarz/comment/r /
Warmińska, Katarzyna 1999. Tatarzy polscy. Tożsamość religijna i etniczna. Kraków: Universitas.
). Ponadto wyraz ten ma funkcję różnicującą od innych muzułmanów – Tatarzy to ludność polska wyznania muzułmańskiego, polscy muzułmanie (Warmińska 1999: 147Warmińska 1999 / komentarz/comment/r /
Warmińska, Katarzyna 1999. Tatarzy polscy. Tożsamość religijna i etniczna. Kraków: Universitas.
). Polskość to dla Tatarów również w pewnym stopniu synonim zachodniości – Tatarzy to wyznawcy islamu, których dodatkowo ubogaca współtworzenie polskiej kultury, przez co różnią się oni od innych muzułmanów (Warmińska 1999: 191Warmińska 1999 / komentarz/comment/r /
Warmińska, Katarzyna 1999. Tatarzy polscy. Tożsamość religijna i etniczna. Kraków: Universitas.
).

O Tatarach-muzułmanach jako jednej z mniejszości religijnych w Polsce pisze wszechstronnie Rykała 2011Rykała 2011 / komentarz/comment/r /
Rykała, Andrzej 2011. Mniejszości religijne w Polsce - geneza, struktury przestrzenne, tło etniczne. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
.