Społeczność użytkowników

Dawni Łatgalowie to jedno z plemion Bałtów, którzy historycznie zamieszkiwali Łatgalię położoną na północny wschód od Dźwiny. W pierwszych wzmiankach kronikarskich o Łatgalach używa się na ich określenie terminu Lethgalli, zamiennie z Lethi (Balode & Holvoet 2001: 7

Balode & Holvoet 2001 / komentarz/comment/r /
Balode, Laimute & Axel Holvoet 2001. „The Latvian language and its dialects”, w: Ö. Dahl & M. Koptjevskaja-Tamm (red.) Circum-Baltic Languages. vol.1. Past and Present. Amsterdam: Benjamins. 3–40.

). W Chronicon Henrici z 1206r. znajdujemy sformułowanie Lethi vel Lethgalli ‘Łotysze czyli Łatgale’ (Brejdak 2006: 194

Brejdak 2006 / komentarz/comment/r /
Brejdak, A. 2006. „Łatgal’skij jazyk”, w: Jazyki mira: Baltijskie jazyki. Moskwa: Akademia. 193–213.

). Na przestrzeni dziejów określenia ‘Łatgalowie’ używało się jako tożsamego z ‘Łotysze’. Współcześnie jako o jednych z grup Łotyszy o Łatgalach (łat. latgalīši) mówi się Łatgale (Łatgalowie) lub Łatgalcy. Brejdak (2006

Brejdak 2006 / komentarz/comment/r /
Brejdak, A. 2006. „Łatgal’skij jazyk”, w: Jazyki mira: Baltijskie jazyki. Moskwa: Akademia. 193–213.

) proponuje, aby terminu Łatgalcy używać do określenia wszystkich mieszkańców Łatgalii, natomiast o Łatgalach mówić w odniesieniu do Łatgalców etnicznie wywodzących się z plemion Bałtów (Brejdak 2006: 194

Brejdak 2006 / komentarz/comment/r /
Brejdak, A. 2006. „Łatgal’skij jazyk”, w: Jazyki mira: Baltijskie jazyki. Moskwa: Akademia. 193–213.

).
O krainie Łatgalów - Łatgalii (łot. Latgale) - jako pierwsze wspominają źródła staroruskie z XI w., gdzie znajdujemy terminy: Łatgoła, Łotyhoła, Łohtihoła. W Descriptio Sarmatiarum z 1521r. Mateusz Miechowski używa określenia Letthigallia (Brejdak 2006: 194

Brejdak 2006 / komentarz/comment/r /
Brejdak, A. 2006. „Łatgal’skij jazyk”, w: Jazyki mira: Baltijskie jazyki. Moskwa: Akademia. 193–213.

). W języku łatgalskim Łatgalia to Latgola. Po polsku wymiennie z nazwą Łatgalia używa się Latgalia. W czasach przedrozbiorowych tereny Łatgalii zwykło się nazywać Inflantami Polskimi (por. ang. Polish Livonia i po pol. Liwonia).
Ziemie łatgalskie były pierwotnie zamieszkiwane przez ludy ugrofińskie, a Bałtowie pojawili się na nich w II tysiącleciu p.n.e. W średniowieczu Bałtowie i Słowianie wykorzystywali rzekę Dźwinę do handlu, który stał się sferą kontaktów między tymi plemionami. Na początku XIII w. ziemie łatgalskie weszły w skład państwa zakonnego kawalerów mieczowych, co pociągnęło za sobą germanizację i katolicyzację mieszkańców (Jankowiak 2010: 49

Jankowiak 2010 / komentarz/comment/r /
Jankowiak, Mirosław 2010. „Wielonarodowość i wielokulturowość Łatgalii w aspekcie społecznym i historycznym”, w: J. Mędelska & Z, Sawaniewska-Mochowa (red.) Językowe i kulturowe dziedzictwo Wielkiego Księstwa Litewskiego. Księga jubileuszowa na 1000-lecie Litwy. Bydgoszcz: UKW.

). Od roku 1629 Łatgalia pozostawała w obrębie Rzeczypospolitej Obojga Narodów aż do roku 1772, kiedy to w wyniku I rozbioru Polski stała się częścią obwodu witebskiego imperium rosyjskiego. Począwszy od 1629r. aż do roku 1918 Łatgalia była odseparowana od reszty Łotwy politycznie oraz kulturowo. Na wieki XVII i XVIII przypada okres pobytu w Łatgalii polskich misjonarzy katolickich. Ich działalność utrwaliła katolicyzm na tym terenie i uczyniła z wyznania katolickiego ważną część tożsamości Łatgalów, która odróżnia ich do dziś od protestanckich Łotyszy oraz od Rosjan wyznających prawosławie (Nau 2011: 5

Nau 2011 / komentarz/comment/r /
Nau, Nicole 2011. A short grammar of Latgalian. München: Lincom Europa.

).
Łatgalowie są jedynymi Bałtami autochtonicznymi dla terenów znajdujących się poza dzisiejszymi granicami Litwy i Łotwy - zamieszkują również okolice rosyjskiego miasteczka Pytałowo, które w latach 1920-1945 (pod nazwami Jaunlatgale / Abrene) było stolicą regionu przyłączonego do Łotwy. Łatgalowie odegrali wielką rolę w procesie kształtowania się łotewskiej świadomości narodowej oraz języka łotewskiego, a łatgalskie tradycje piśmiennicze sięgają XVIII w. W 1918r. Gdy Łotwa uzyskała niepodległość, Łatgalowie po wiekach życia w odizolowaniu od reszty Łotyszy, znaleźli się w sytuacji, kiedy byli nie tylko jednymi z wielu Łotyszy, ale również mniejszością na Łotwie (Nau 2011: 7

Nau 2011 / komentarz/comment/r /
Nau, Nicole 2011. A short grammar of Latgalian. München: Lincom Europa.

).
Łatgalia to obszar zamieszkiwany przez przedstawicieli różnych narodowości: wielonarodowość i wielojęzyczność była i jest naturalnym składnikiem łatgalskiego krajobrazu. Autochtoniczni Polacy stanowią 7,1% ludności Łatgalii, a Białorusini 5,5% (Jankowiak 2010: 50

). Ważną grupą Łatgalców są również Rosjanie: potomkowie Staroobrzędowców, którzy uciekali do Łatgalii przed represjami carskich władz pod koniec XVII w. oraz rosyjskojęzyczna ludność napływowa z czasów sowieckich. Tradycja kontaktów z ludnością rosyjskojęzyczną jest kilkuwiekowa, a obecne ośrodki rosyjskiej ludności w Łatgalii istniały już w 1760 r. (Čekmonas 2001: 103

Čekmonas 2001 / komentarz/comment/r /
Čekmonas, Valeriy 2001. „Russian varieties in the southeastern Baltic area: Rural dialects”, w: Ö. Dahl & M. Koptjevskaja-Tamm (red.). Circum-Baltic Languages. vol.1. Past and Present. Amsterdam: Benjamins. 101–136.

Skład narodowościowy Łatgalii (red. mapy: Jacek Cieślewicz; źródło: Šuplinska & Lazdiņa 2009

Šuplinska & Lazdiņa 2009 / komentarz/comment/r /
Šuplinska, Ilga & Sanita Lazdiņa (red.) 2009. Valodas Austrumlatvijā: pētījuma dati un rezultāti. Via Latgalica: humanitarno zinātņu žurnāla pelikums 1. Rēzekne: Rēzeknes Augustskola.

).

Obecnie użytkownicy języka łatgalskiego stanowią przede wszystkim ludność wiejską Łatgalii (Lazdiņa & Marten 2012: 68

Lazdiņa & Marten 2012 / komentarz/comment/r /
Lazdiņa, Sanita & Heiko F. Marten 2012. ”Latgalian in Latvia. A Continuous Struggle for Political Recognition”, Journal of Ethnopolitics and Minority Issues in Europe 11: 66–87.

). Według danych zebranych przez Šuplinską i Lazdiņę (2009

), 62,1% respondentów (ponad 9 tysięcy mieszkańców Łatgalii - przyznało się do znajomości łatgalskiego. Dobrze lub bardzo dobrze w mowie łatgalskim posługuje się 70% badanych, a w piśmie –36%. Po przełożeniu rezultatów na całość ludności Łatgalii można stwierdzić, że znajomość łatgalskiego deklarowałoby 217 tysięcy osób (Lazdiņa & Marten 2012: 70

). Tradycyjnie mówi się o nieco mniejszej liczbie użytkowników języka łatgalskiego. Instytut Badań nad Językiem Łatgalskim Uniwersytetu w Dyneburgu (Latgales Pētniecības institūts) podaje szacunkową liczbę 150 – 200 tysięcy ludzi używających łatgalskiego w codziennej komunikacji (http://dau.lv/ld/latgale(english).html).
Wyniki spisu powszechnego z 2011 roku, w którym ankietowani mogli odpowiedzieć na pytanie „Czy w życiu codziennym posługujesz się łatgalskim – odmianą języka łotewskiego?” zawierają liczbę użytkowników łatgalskiego na poziomie 164 tysięcy. Są to prawdopodobnie najdokładniejsze dostępne wyniki badań nad liczbą użytkowników łatgalskiego. Według tych danych najbardziej łatgalskojęzycznymi powiatami Łatgalii są: Varakļāni (łatg. Varakļuoni; dawna nazwa polska: Warklany), Riebiņi (Ribene, Rybiniszki), Vārkava (Vuorkova; Warkan), Viļaka (Vileks; niem. Marienhausen), Baltinava (Baļtinova), Kārsava (Kuorsova; Korsówka) i Cibla (Cybla).
Wyniki spisu dostępne są na stronie http://www.csb.gov.lv/notikumi/latviesu-valodas-paveida-latgaliesu-valodas-lietosana-35066.html.

Mapa: Deklarowana znajomość języka łatgalskiego (w procentach) według spisu powszechnego 2011 (źródło: http://www.csb.gov.lv/notikumi/latviesu-valodas-paveida-latgaliesu-valodas-lietosana-35066.html)

Poza Łatgalią najwięcej osób łatgalskiego pochodzenia mieszka w Rydze (w 2011r. około 29,4 tysiące według spisu powszechnego), a poza Łotwą - na Syberii (około 1000 osób, Mercator 2009: 9

Mercator 2009 / komentarz/comment/r /
Mercator 2009 = Lazdiņa, Sanita, Heiko F. Marten & Ilga Šuplinska. The Latgalian language in education in Latvia. (Mercator Regional Dossiers). Leeuwarden: Mercator European Research Centre on Multilingualism and Language Learning. [dostępne na: http://www.mercator-research.eu/research-projects/regional-dossiers/090603.regional_dossier_latgalian_in_latvia.pdf]

) . Łatgalowie zaczęli przenosić się w okolice Krasnojarska w wyniku carskiego przydziału ziem pod koniec XIX w., a największa liczba Łatgalów zamieszkiwała tamte rejony w latach 1930-tych. Do tej pory zachowali oni swój etnolekt.