Piśmiennictwo

Teksty pisane w języku łatgalskim

Początki piśmiennictwa łatgalskiego sięgają XVIII wieku. Pierwsze teksty pisane po łatgalsku miały charakter religijny. Najstarsze zachowane dzieło to Evangelio toto Anno z r. 1753. Świeckie piśmiennictwo łatgalskie również zaczyna się w XVIII wieku. Powstawały wtedy pierwsze elementarze, które skądinąd stanowią dość ważną i liczną grupę wśród tekstów łatgalskich w ogóle - od początku łatgalskiego piśmiennictwa powstało w sumie około 70 elementarzy tego języka (Cibuļs 2009: 171Cibuļs 2009 / komentarz/comment/r /
Cibuļs, Juris 2009. Latgaliešu ābeces 1768 – 2008. Rīga: Zinātne.
).
Pierwsze ćwierćwiecze XX wieku to czas publikacji dwóch ważnych dla rozwoju łatgalskiego języka pisanego wydawnictw: gramatyki Trasunsa (1921Trasuns 1921 / komentarz/comment/r /
Trasuns, Francis 1921. Łatvišu vołudas gramatika del łatgališim. Riga: Valters un Rapa.
) i Strodsa (1922Strods 1922 / komentarz/comment/r /
Strods, Pīters 1922. Łatwišu volùdas gramatika latgalìšim. Rēzekne.
). Przyczyniły się one do ustandaryzowania języka łatgalskiego, przy czym oba opracowania traktują o „łotewskiej gramatyce dla Łatgalów”. Ostateczne skodyfikowanie standardu zapisu języka łatgalskiego nastąpiło w roku 1933, wraz z wydaniem słownika Pītersa Strodsa. Najobszerniejszą gramatyką łatgalską jest ta z r. 1973 autorstwa Mikelisa Bukšsa. Najnowsze wydawnictwa dotyczące łatgalskiego to przede wszystkim opracowania dialektologiczne, artykuły socjolingwistyczne itp. (Nau 2011: 7Nau 2011 / komentarz/comment/r /
Nau, Nicole 2011. A short grammar of Latgalian. München: Lincom Europa.
).

O języku łatgalskim w innych językach

Najstarsza zachowana gramatyka języka łatgalskiego pochodzi z 1853r. i została napisana po polsku przez Tomasza Kossowskiego (1853Kossowski 1853 / komentarz/comment/r /
Kossowski, Tomasz 1853. Gramatyka inflantsko łotewska dla uczących się języka łotewskiego. Ryga: Hartung.
). Pierwszą gramatyką napisaną przez Łatgala była gramatyka Ontonsa Skrindy wydana w roku 1908 w języku rosyjskim (Skrinda 1908Skrinda 1908 / komentarz/comment/r /
Skrinda, A.D. 1908. Łatyszskaja grammatika letgal’skago jazyka. Sankt Peterburg.
). Juris Cibuļs i Lidia Leikuma są autorami łotewskojęzycznego podręcznika Vasals! Latgaliešu valodas mācība (Cibuļs & Leikuma 2003Cibuļs & Lejkuma 2003 / komentarz/comment/r /
Cibuļs, Juris & Lidija Leikuma 2003. Vasals! Latgaliešu valodas mācība. [Rīga]  [dostępne na: http://www.lu.lv/filol/dialekt/publikacijas/Vasals.pdf]
). W 2011 roku w języku angielskim ukazała się gramatyka języka łatgalskiego autorstwa Nicole Nau (Nau 2011Nau 2011 / komentarz/comment/r /
Nau, Nicole 2011. A short grammar of Latgalian. München: Lincom Europa.
).

Korpus języka łatgalskiego

W 2008 roku uruchomiono projekt, którego celem jest stworzenie korpusu łatgalskich tekstów z czasów sowieckich 1917-1937. Korpus obejmuje 100 książek i 11 czasopism (Andronov & Andronova 2009: 69Andronov & Andronova 2009 / komentarz/comment/r /
Andronov, Aleksey & Everita Andronova 2009. „The Latgalian Component in the Latvian National Corpus”, w: V. Lyding (red.) Proceedings of the Second Colloqium on Lesser Used Languages and Computer Linguistics. Bolzano: Accademia Europea. 65–77.
). Ma docelowo zawierać kilka wersji tych samych tekstów: ustandaryzowany zapis ortograficzny, zapis z anotacją morfologiczną oraz tłumaczenie na język rosyjski. Korpus ten ma być korpusem statycznym - zamkniętym, w odróżnieniu od Narodowego Korpusu Języka Łotewskiego (www.korpuss.lv), w którym z racji statusu łatgalskiego jako jednego z wariantów pisanych języka łotewskiego ma się znaleźć także komponent łatgalski.
Istnieje szereg problemów związanych z wymienionym wyżej komponentem łatgalskim. Po pierwsze, korpusy tego typu składają się w głównej mierze z tekstów prasowych. Jest tylko jedna łatgalskojęzyczne czasopismo (Katōļu dzeive), komponent zatem składa się głównie z fragmentów łatgalskojęzycznej literatury pięknej, bo takich tekstów jest więcej. Łatgalski ma standard zapisu ortograficznego, który jednak nie wszyscy akceptują. Istnieje dysonans pomiędzy zasadami proponowanymi przez specjalistów a nawykami użytkowników bez wykształcenia językoznawczego: standard nie oddaje w pełni tradycyjnych elementów łatgalskiego języka mówionego. Należy pamiętać, że łatgalski funkcjonuje przede wszystkim w mowie, a korpus zawiera jedynie teksty pisane. Ponadto wiele tekstów „łatgalskich” trafiło do Narodowego Korpusu Języka Łotewskiego na zasadzie sztucznego wytworzenia poprzez fonetyczną transponację tekstów łotewskich jedynie przy zachowaniu zasad odpowiadania sobie nawzajem dźwięków w standardowych odmianach łotewskiego i łatgalskiego. Pojawiają się zatem wątpliwości co do reprezentatywności takiego korpusu (Andronov & Andronova 2009: 71–72Andronov & Andronova 2009 / komentarz/comment/r /
Andronov, Aleksey & Everita Andronova 2009. „The Latgalian Component in the Latvian National Corpus”, w: V. Lyding (red.) Proceedings of the Second Colloqium on Lesser Used Languages and Computer Linguistics. Bolzano: Accademia Europea. 65–77.
).

Tabela: Transponacja tekstów łotewskich na łatgalski w Narodowym Korpusie Języka Łotewskiego (źródło: Andronov & Andronova 2009: 72Andronov & Andronova 2009 / komentarz/comment/r /
Andronov, Aleksey & Everita Andronova 2009. „The Latgalian Component in the Latvian National Corpus”, w: V. Lyding (red.) Proceedings of the Second Colloqium on Lesser Used Languages and Computer Linguistics. Bolzano: Accademia Europea. 65–77.
) - zestawienie trzech wariantów tego samego tekstu: w standardzie łotewskim, jego transponacja fonetyczna na ‘łatgalski’ oraz po łatgalsku.

	łotewski	tzw. łatgalski	łatgalski
	Arī šorīt pamodos ļoti agri. Rūpēja ikdienas darbi. Kūtī brēca aitas, bubināja nedzirdītais kumeļš, māva neslauktā govs. Nelika mierā tās pašas domas, kuras mocīja jau vairākas nedēļas. Vai atradīs mana Anna cerēto laimi svešumā? Un kā tālāk dzīvot pašam?	Ari šūreit pamūdūs ļūti agri. Ryupēja ikdīnas dorbi. Kūtī brēce aitas, bubynōja nadzirdeitais kumeļš, mōve naslauktō gūvs. Nalyka mīrā tōs pošas dūmas, kuras mūceja jau vairōkas nedeļas. Voi atradeis muna Anna carātū laimi svešumā? Un kai tōļōk dzeivōt pošam?	I šūreit pasamūdu cīši agri. Pruotā stuovēja kasdīnys dorbi. Klāvā viekše vuškys, bubinēja nadzirdeitais kumeļs, bļuove naslauktuo gūvs. Nadeve mīra tuos pat dūmys, kuruos mūceja jau nazcik nedeļu. Voi atrass muna Ane īdūmuotū laimi svešumā? I kai tuoļuok dzeivuot pošam?